|
Саноат биноларининг конструкциялари.
Биноларнинг тузилиши улар қайси мақсадларда мўлжалланганликларидан қатьий назар, маълум тартибда ўзаро боғланган бутун конструктив тизими, жумладан алоҳида олинган унсурларни мустаҳкамлиги, устиворлиги ва узоқ муддатга чидамлилигини таъминлай оладиган турли конструктив элементлар тўпламидан иборат (2.1-расм).
Конструктив элементлар ва уларнинг ўзаро бирлашув тугунлари ташқи кучларнинг қиймати, йўналиши ва бошқа тавсифларидан келиб чиққан ҳолда лойиҳаланади. Шунингдек, конструктив элементларни танлашда бинода бўладиган технологик жараёнлар, ҳаво муҳити ўлчовлари, ҳажмий-режавий ечим ва шуларга мос конструктив ечим асос қилиб олинади. Конструктив элементлар фойдаланиш даврида рўй берадиган барча таъсирларга (2.2-расм) чидамли бўлишлари лозим. Улар саноатлаштириш ҳамда иқтисодий талабларни ҳам қондиришлари керак.
Бинолар ҳар қандай элементининг конструктив ечимини танлашда унинг вазифаси, бинодаги ўрни, таъсир этувчи ташқи кучлар аниқланиши, ташқи таъсирлар остида ҳосил бўладиган ҳодиса ва жараёнлар ўрганилиши, лойиҳалаш меъёрлари ва қоидаларига тўғри келувчи талаблар қўйилиши, мумкин бўлган ечим танланиши ҳамда баҳоланиши ва ниҳоят элементнинг энг сўнгги конструктив ечими қабул қилиниши, зарурий ҳисоблар ва техникиқтисодий асослашлар амалга оширилиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
Бундан кўриниб турибдики, бинонинг қулай конструктив элементини излаш мураккаб вазифа бўлиб, бир неча мезонлар бўйича таҳлил қилишга асосланган. Кўп ҳолларда бундай ишларни бажаришнинг иложи бўлмай қолади. Шунда изланиш баъзи келишиладиган яъни, битта мезон бўйича яхши бўлмасада, мезонлар йиғиндиси бўйича қулай ҳисобланган ечимни танлашга қаратилади. Бу вазифани ҳал этиш ҳар тарафлама ва чуқур билимли бўлишни, жумладан ушбу фанни яхши ўзлаштиришни талаб этади.
Қурилиш техникасининг тарихий даврида бу муаммонинг қулай ечимини топиш ишлари бўйича талайгина тажрибалар тўпланган.
Лойиҳалашнинг биринчи босқичида бинода ишлатиладиган конструктив элементнинг вазифаси ва ўрни аниқланади.
Иккинчи боскичда лойиҳаланадиган унсурга уни тайёрлаш, ташиш, монтаж қилиш ва кейинги бинодан фойдаланиш жараёнларида таъсир этадиган барча таъсирларни схемага солиш ва оддий таъсирлар тизими кўринишида тасвирлаш зарурияти туғилади. Бундай бажарилган ишлар ҳақикатга яқин бўлиши зарур.
Ҳисобланадиган ечимни аниқ тизимга солиш, уни компьютердан фойдаланиб аниқлашга киришишда элементга таъсир этадиган барча ташқи таъсирларни юзага келиш табиати, таъсир вақти ва тавсифи бўйича таснифланади.
Ташқи таъсирлар юзага келиш табиати бўйича қуйидагиларга ажратилиши мумкин:
Бинонинг умумий контсруктив схемасида қаралаётган элементнинг ўрни билан аниқланадиган таъсирлар.
Хоналардан фойдаланиш шароитлари ва уларда ўрнатилган технологик жиҳозларни ишлашидан пайдо бўладиган таъсирлар.
Элементларни тайёрлаш, монтаж қилиш ва қурилиши ишларини бажариш жараёнида ҳосил бўладиган таъсирлар.
Фойдаланиш жараёнида таъсирлар бир мартали ёки такрорланадиган, бири иккинчисига қўшиладиган ёки қўшилмайдиган, сезилмас ёки жуда кучли бўлиши мумкин.
Қаралаётган конструктив элементларни ечишда асосий роль ўйнайдиган барча таъсирларни аниқлаш бу босқичнинг бош вазифаси ҳисобланади.
Барча кучли ва кучли бўлмаган (ҳарорат, намлик, қуёш радиацияси,...) таъсирлар қаралаётган элементда ҳар хил деформациялар (шакл ўзгаришлар), кўчишлар, материалнинг физик-механик хоссаларини ўзгартиришларига олиб келиши мумкин. Булар барчаси қайтадиган ва қайтмайдиган тавсифда бўлиши мумкин.
Оқибатда биноларда ёриқлар ҳосил бўлиши, чокларининг очилиб қолиши, иссиқлик ўтказувчанлигининг кўтарилиши, коррозия жараёнининг ривожланиши, мустаҳкамликнинг камайиши, чидамлиликнинг пасайиши каби ҳоллар рўй беради. Натижа эса конструкцияларнинг фойдаланиш сифати ёмонлашганлигини, хизмат муддати камайганлигини билдиради.
Таъсирларни турли хилда бирлашиши, бирини иккинчисига қўшилиши натижасида конструкция ишлаши учун жуда қулай шароит яратилиши ёки яратилмаслиги мумкин.
Ҳосил бўлиши, такрорланиши ва устма-уст тушишини ҳисобга олувчи таъсирларнинг асосий кўринишлари билан шартланган барча оқибатларни аниқлаш конструкциялаш учинчи босқичининг асосий вазифаси ҳисобланади.
Тўртинчи босқичда конструкцияланаётган элемент қаноатлантирадиган талаблар қўйилади. Бу талаблар хизмат қилиш шароитларидан келиб чиқади. Талаблар рухсат этилган чекинишларни хизмат муддатини, ишлатиш сифатини, эстетик сифатини ва саноатлаштириш даражасини кўрсатади.
Қўйилган талаблар эса ўз навбатида элементнинг мустахкамлиги, устиворлиги, ҳимоялаш қобилияти, узоқ муддатга чидамлилиги, оловбардошлиги, гигиениклиги, бадиий ифодаси, техник-иқтисодий мақсадга мувофиқлигини аниқлайди.
Барча таъсирлар топилган ҳолда схемага солиниб, уларнинг оқибати аниқлангач, элементларга қўйиладиган талаблар маълум бўлган энг сўнгги бешинчи босқичга, яъни турли вариантларни солиштириш орқали ўйланган конструкцияни ва унда фойдаланиладиган материалларни танлашга ўтилади. Айниқса шу масалани ечишда мутахассиснинг касбий тайёргарлиги, тажрибаси ва ижодий қобилиятлари зарур бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
