5-mavzu. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning budjet-soliq vositalari

Davlat budjeti xarajatlarining tarkibi. Davlat budjeti
xarajatlari quyidagi yo‘nalisblarda sarflanadi:
1. Budjet mablag‘lari oluvchilaming joriy xarajatlari.
2. Joriy budjet transfertlari.
3. Kapital xarajatlar:
- asosiy fondlar va vositalarni (ular bilan bog‘liq ishlar va
xizmatlar ham shular jumlasiga kiradi) davlat ehtiyojlari uchun
olish va takror ishlab chiqarish;
- chet elda davlat ehtiyojlari uchun yer va boshqa molmulk olish;
- davlat ehtiyojlari uchun yerga bo'lgan huquqni va
boshqa nomoddiy aktivlami olish;
- davlat zaxiralarini vujudga keltirish.
4. Kapital xarajatlami qoplash uchun yuridik shaxslarga
beriladigan budjet transfertlari.
5. Rezident-yuridik shaxslarga va chet el davladariga
beriladigan budjet ssudalari.
6. Davlat maqsadli jamg‘armalariga beriladigan budjet
dotatsiyalari va budjet ssudalari.
7. Davlat qarzini qaytarish va unga xizmat ko'rsatish
bo'yicha to‘lovlar va boshqa xarajatlar.
Davlat budjeti xarajatlari hisobiga buyurtmalar asosida
mahsulot xarid qilish bozori vujudga keladi. Budjet daromad
qismining asosini soliqlardan tushgan tushumlar hosil qiladi.
0 ‘zbekistonda zarur takror ishlab chiqarish proporsiyasiga
erishishda budjetning roli va bunday proporsiyaga erishish
uchun milliy daromadni qayta taqsimlashdagi budjetning roli
haqidagi ba’zi quyidagi tasawurlarni beradi: misol uchun,
budjetga yengil va oziq-ovqat sanoatidan tushgan tushumlardan shu tarmoqlarga budjetdan qilingan xarajatlar bir necha
marta ko‘p bo‘ladi. Bu boshqa tarmoqlarda yaratilgan milliy
daromadning bir qismini yuqorida sanalgan tarmoqlarga
yo‘naltirilishini anglatadi va tarmoqlar o‘rtasida, shu jumladan
moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish sohalari o‘rtasida qayta
taqsimlash yuzaga keladi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida 0 ‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurishda budjet muhim
o‘rinni egallaydi.
0 ‘zbekiston Respublikaisining davlat budjeti daromadlarining tarkibi uning zarur takror ishlab chiqarish mutanosibligini
ta’minlash, iqtisodiy siyosatining muhim vazifalarini hal
etishdagi o‘mi haqida yaqqol tasawurlami beradi.
Davlat budjet orqali ilmni, ilmiy tadqiqot ishlarini
moliyalashtirishda faol ishtirok etadi. Bir qator mamlakatlarda
ilmiy texnik taraqqiyot loyiha ishlari (ITTLI) ga umumiy
budjet xarajatlarning 50 % ajratiladi. (AQSh — 46,4 %,
Fransiyada — 49,3 %)1
Budjet resurslari ITTLI bilan bir qator tamsport va
informatsion tuzilmani yaratishga hamda aholini ma’lumot
darajasini oshirishga yo‘naltiriladi.