5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

1. Бозор энг аввало мулк турлари бўйича давлат, хусусий, аралаш мулкка асосланган бозорга бўлинади.
2. Товар ишлаб чиқарувчилар таркиби бўйича бозор давлат корхоналари, ижара корхоналари, кооператив, хусусий корхоналар, якка тартибдаги, оилавий корхоналар, ширкат хўжаликлардан иборат бўлади.
3. Мамлакатда савдо сотиқни ташкил қилиш турлари бўйича ҳам бозор турланади.
Бозор муносабатлари иқтисодий объектлари бўйича бир неча турга бўлинади.
I Истеъмол товарлари ва хизматлар бозори - Бу бозорда фирмалар, корхоналар ва барча ишлаб чиқарувчилар ўз товар ҳамда хизматларини сотади, уй хўжалиги, оилалар, аҳоли ўзи учун зарур бўлган товар, хизматларни харид этади. Шунингдек бу ерда истеъмол товарлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, кийим-кечак, зеби-зийнат буюмлари, пойабзал, мебель, енгил машиналар ёки кенг халқ истеъмоли товарлари сотилади. Бунда сотувчилар билан харидорлар ўртасида олди-сотди муносабатлари юз беради. Пул эгаси товар олса, товар эгаси пул олади. Сотувчилар товар ишлаб чиқарувчилар ёки улар номидан савдо қилувчи тижорат субъектлари айрим фуқаролар бўлса, харидорлар эса кенг истеъмолчилардан иборат бўлади. Истеъмол товарлари бозори савдо шаҳобчаларидан иборат бўлиб, улар давлат, кооператив, тижорат дўконлари, деҳқон бозори, чайқов бозорларидан иборат бўлади. Харидорлар фуқаролардан ташқари қатор давлат хизматчилари харбий, милиция қисмлари, аҳолига хизмат қилувчи корхона ва ташкилотлар, касалхоналар, болалар уйлари, болалар боғчалари, қариялар, ногиронлар уйлари ҳам шу бозордан фойдаланади.
Истеъмол товарларининг ички ва ташқи манбаи мавжуд бўлиб, ички манбаъини мамлакат ўзида турли мулкка асосланган хўжалик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган товарлар бўлса, ташқи манбаъи – бошқа мамлакатлардан олиб келинган ёки импорт қилинган товарлардан иборат бўлади.
Хизматлар бозори – аҳолига кўрсатилаётган турли хилдаги маиший, коммунал, транспорт, уй-жой таъмирлаш, ахборот хизмати бозорларидан иборат, ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган кўчмас мулк, хизматлар бозорнинг ривожланиши жамиятлар иктисодий тараққиёт даражасига боғлиқ бўлиб, ривожланган мамлакатларда хизматлар бозори кенгайиб, янги-янги турлари пайдо бўлади ва иш билан банд аҳолининг катта қисми хизмат кўрсатиш соҳасида банд. ХХ аср охирларида АҚШ иқтисодиётида банд бўлганларнинг 80% га яқини хизмат кўрсатиш соҳасида меҳнат қилган.
Истеъмол бозорида товарлар қатъий давлат нархлари, назорат қилинадиган нархлар ва эркин бозор нархларида сотилади.