5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

2. Ishlab chiqarish vositalar bozori. Bu bozorda mehnat qurollari, xomashyo, yoqilg’i, metal va boshqa tovarlar erkin sotiladi. Bu bozorda sotilgan tovarlar shaxsiy ehtiyoj uchun emas balki ishlab chiqarish iste’moli uchun ishlatiladi. Usotuvchi ham, xaridori ham tovar ishlab chiqaruvchi firmalar, korxonalar, xo’jaliklardan iborat bo’ladi. Ishlab chiqarish vositalarining erkin sotilishi moddiy resurslar harakatini tezlashtiradi va u narx vositasida turli tarmoqlar va korxonalar o’rtasidagi talabni hisobga olib, resurslar erkin harakat qiladi va investisiyalash uchun sharoit yaratadi.

Ishlab chiqarish omillari bozori ishlab chiqarishni tashkil etish uchun zarur bo’lgan tovarga aylangan mehnat vositalari to’g’ridan to’g’ri yoki vositachilar orqali ulgurji narxlarda yirik partiyalarda ko’tarasiga, ulgurji savdo tariqasida tovar birja-larida (don, paxta, metal, yoqilg’i va boshqalar) erkin narxlarda naqd pulsiz, firma, korxonalarning bankdagi maxsus hisob raqami orqali hisob kitob yuritish yo’li bilan amalga oshiriladi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishga qadar mavjud bo’lgan ma’muriy- buyruqbozlik tizimida ishlab chiqarish vositalari savdosi erkin bo’lmasdan moddiy texnika ta’minoti shaklida oldindan belgi-langan fondlar, limitlar belgilash yo’li bilan markazlash-tirilgan holda taqsimlanib kelingan. Ishlab chiqaruvchilar bilan istemolchilar biri-biriga biriktirilmagan, xo’jalik aloqalari, sheriklar tanlash erkin emas edi. Bunday ish yuritish tovar ayirboshlashga zid bo’lib, ishlab chiqaruvchilar o’rtasida raqobatning yo’qligi, iste’molchilarni erkin tanlanmasligi erkin narx, erkin savdoning yo’qligi tufayli tarmoqlar va korxonalar zarur bo’lgan ishlab chiqarish vositalari bilan yetarli darajada ta’minlanmagan.