5-Mavzu: Beda o’simligi kasalliklari Reja

Bedaning zang kasalligi
Uromyces striatus Schroter (Uromyces medicaginis Pass.)
Hamma joyda uchraydi, asosan iyun, iyul oylarida ko’rinadi. Kasallangan o’simlik poyalari kam mahsulot beradi, o’simlik ko’plab protein va uglevodni yo’qotadi. Beda urug’ hosili 30-60 % kamayadi.
Markaziy Osiyoda, jumladan O’zbekistonda sug’oriladigan bedazorlarda kasallikni zarari nihoyatda katta va namgarchilik ko’p bo’lgan mintaqalarda ham bu kasallik ko’p zarar yetkazadi. Zamburug’ bedani hamma turini zararlaydi. Kuchli kasallanganda barg yaxshi rivojlanmaydi, tez quriydi va to’kilib ketadi.
Yoz oylarida beda barglarida va boshqa yer ustki organlarida qo’ng’ir tusli uvalanuvchi yostiqchalar-urediniopustulalar paydo bo’ladi. Vegetatsiya davrining oxiriga borib qora tusli yostiqchalar (pustulalar) paydo bo’ladi, bularga teleytopustula deyiladi. Bedaning zang kasalligini qo’zg’atuvchi zamburug’ bu ikki uyli bazidiyali zamburug’ Uromyces striatus Schroter (Uromyces medicaginis Pass.) Uredinales tartibiga mansub. Bedada faqat uredinio va teleytosporali davrlarini o’taydi. U. striatus ning urediniosporalari sharsimon ko’rinishda, teleytosporalari och qo’ng’ir tusli, ellipssimon yoki tuxumsimon ko’rinishda. Teleytosporalarning po’stlog’i ko’ndalang chiziqlidir. Qishlab chiqqan teleytosporalar bahorda o’sib bazidiyasporali bazidiya hosil qiladi. Bu hosil bo’lgan bazidiosporalar tarqalib sutlama o’tning Euphorbia cyparissial, E. vizgata, E. gerarbiana larning uyqudagi kurtagini zararlaydi. Sutlama o’tda zamburug’ diffuziyali mitseliy hosil kiladi, bargning orqa tomonida esa etsidiyali davri och-oq massa rangli yostiqchalar hosil qiladi.
V.M.Lopatinaning (1958 yil) ma’lumotlariga ko’ra bir tup sutlama o’tda 100000 donagacha etsidiopustulalar hosil bo’ladi. Etsidiosporalarning tarqalishi 2-3 hafta davom etadi, keyin sutlama o’t nobud bo’ladi.
Etsidiosporalar sutlama o’tdan chiqib tarqalganidan keyin bedani zararlaydi, bedaga avvalo urediniopustulalar hosil qilib, urediniopustulalarda urediniosporalar hosil bo’ladi, keyinchalik teleytosporali teleytopustulalar hosil qiladi.
Markaziy Osiyoda zamburug’ bedada urediniomitseliy, hatto urediniospora holida ham kishlab chiqadi.
Qarshi kurash:

1. 
   Sutlama o’tlarni doimo yo’qotib borish;
   
2. 
   Bahorda bedazordagi tirmalangan va yig’ib olingan o’simlik qoldig’ini yo’qotish
   
3. 
   Zang kasalligi paydo bo’lishi bilan 80 % li tsineb (2-2,4 kg/ga) purkash yoki har gektarni 15-20 kg/ga hisobidan oltingugurt bilan changlash;
   
4. 
   Zang kasalligi ko’plab ko’payganida bedani tez o’rib olib daladan tezlik bilan tashib ketish;
   
5. 
   Bedani boshqa ekinlar bilan ekish;
   
6. 
   Urug’li bedani o’z vaqtida yig’ib olish va bedani tez o’rish.