5-Mavzu: Beda o’simligi kasalliklari Reja

Zarpechak Bu gulli parazit bilan asosan beda, sebarga, espartset kasallanadi, hamma joyda tarqalgan bo’lib dukkaklilarni hosilini keskin kamayib ketishiga sababchi bo’ladi.
Zarpechakni barg va ildizi yo’q, u fakat zararlangan o’simlik hisobiga yashaydi. Urug’lari juda mayda, bahorda unib chiqadi, ularning o’simtasi o’simlikka o’ralib o’zining gaustoriya (so’rg’ichlari) bilan o’simlik to’qimasi ichiga kirib oladi va shirasini so’radi. O’simlikka yopishib olganidan keyin tuproqdan ajraladi, parazitlik qilib yashashga o’tadi.
Zarpechak vegetativ tanasini ustki qismida (yuqori) generativ poyada gul va urug’ hosil qiladi. Urug’ tugish paytida zarpechakning parazitlik qilishi to’xtaydi, vegetativ poyasida bo’lgan oziqali modda bilan oziqlanadi Zarpechakning quyidagi turlari uchraydi:
1. Sebarga zarpechagi – Cuscuta trifolii. Yozning ikkinchi yarmida parazit poyasi pushti-sariq tusli gul hosil qilib gullaydi, gullari bir joyga to’plangan poyada o’tiradi, poyasi juda shoxlangan, ipsimon, 0,8-1 mm qalinlikda. Guli qizil, pushti-sariq yoki qoramtir tusli, urug’lari yumaloq, kamdan-kam ellips ko’rinishida. Sebargani zararlaydi, nam havoda bedani ham zararlaydi.
2. Yevropa zarpechagi – Cuscuta europaea L. Poyasining yo’g’onligi 2,5 mm ga yetadi, qizil rangli, uch tomoni okish tusli. Gul to’plami yirik, yumaloq. Urug’lari sharsimon yoki noksimon, sebargani, bedani va espartsetni zararlaydi.
3. Janub zarpechagi – Cuscuta breviflora Vis. Poyasi sariq yoki malla tusli, guli sariq. Ko’pincha suv bosadigan joylarda bo’ladi, beda va sebargani zararlaydi.
4. Timьyan (pidana) zarpechagi – Cuscuta epithymum Murr. Poyasining yo’g’onligi 0,3- 0,5 mm qizg’ish, gullari pushti oq tusli, asosan sebargani va bedani zararlaydi.
5. Ingichka poyali zarpechak – Cuscuta approximata Bab. Poyasi ingichka tukli, pushti sariq tusli yoki yashil rangli, silliq yalong’och. Gullari oq, qattiq bir joyga to’plangan, bedani zararlaydi. Zarpechak urug’i 10 yilgacha saqlanadi, tuproqda 3 oy saqlanadi. Ingichka poyali zarpechak bedaning ildiz bo’g’zida qishlashi mumkin.
Zarpechak ichki karantin ob’ekti bo’lib hisoblanadi. Hosildorlikni kamaytirib yuboradi. CHorva mollarini zaharlashi, hatto o’limga ham olib kelishi mumkin. Ko’pincha gullash va urug’ tugish davrida zaharli hisoblanadi. Zarpechakli xashakni chorva mollariga berish juda ham xavfli bo’lib hisoblanadi. Ayniqsa sut beruvchi va bo’g’oz sigirlar tez kasallanadi va hatto o’lib qoladi.
Qarshi kurash choralari:

1. 
   Faqat zararlanmagan dalalardan urug’lik tayyorlash;
   

1. 
   Urug’ni elektromagnitli moslama bilan zarpechak urug’idan
   tozalash;
   

Z.Zarpechak tushgan maydonlar bedasini zarpechak gullaguncha o’rish, o’rilgan xashakni tezlik bilan daladan chiqarib molga berish yoki yoqib tashlash;

4. 
   Qolgan qismini 20 % li ammiak selitrasi eritmasi bilan
   ishlash yoki 0,6 - 0,7 % nitrafen (25 - 30 kg/ga) yoki 0,5 - 0,6 % pentaxlorfenolyat natriy bilan purkash 500 - 600 l/ga hisobidan;
   

4. 
   Almashlab ekish;
   
5. 
   Yo’l chetlaridagi zarpechakka qarshi kurashish;
   

7.Mol yegan taqdirda ham zarpechak urug’i hazm bo’lmasligini inobatga olib, go’ngni issiq kompost qilish lozim, 45-50 daraja issiqda 10-15 kun ichida unib chiqish qobiliyati yo’qoladi, 55-60 daraja issiqda 1-3 soat ichida uning unish qobiliyati yo’qoladi.