5. Mavzu Arpa va javdar biologiyasi va etishtirish texnologiyasi. Reja

Kuzgi javdar

Kuzgi javdar

Xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. Kuzgi javdar oziq-ovqat uchun ekiladigan ekin. Javdar donidan un tayyorlash mumkin. Javdar unidan to‘yimli, ta’mi juda yaxshi, mazali hamda parhez uchun iste’mol qilinadigan nonlar tayyorlanadi. Kuzgi javdar O‘zbekistonda oraliq ekin sifatida va doni uchun ekiladi. U juda ko‘p mamlakatlarda bug‘doydan keyin, ikkinchi non ekini donida to‘la qimmatli, almashtirilmaydigan aminokislotalar, ayniqsa, lizinga boy oqsil hamda A, S, E va V guruhidagi vitaminlar mavjud. SHuning uchun qoramollarga omixta em tayyorlashda javdar donidan lizinga boy qo‘shimcha sifatida foydalaniladi.

Kuzgi javdar Rossiya, Markaziy Osiyo va Kavkazortida doni uchun hamda dukkakli ekinlar, bahorgi arpa, bug‘doy va boshqa ekinlar bilan qo‘shib oziqa uchun ekiladi.

Javdar donida o‘rtacha 8.0-18.7 % oqsil, 51.8-69 % kraxmal, 1.6-2.6 % yog‘ mavjud. Oqsil tarkibida lizin ko‘pligi tufayli kuzgi javdar donining biologik qimmati yuqori. Javdar donining 100 kg da 116 oziqa birligi bor.

Javdar donida o‘rtacha 8.0-18.7 % oqsil, 51.8-69 % kraxmal, 1.6-2.6 % yog‘ mavjud. Oqsil tarkibida lizin ko‘pligi tufayli kuzgi javdar donining biologik qimmati yuqori. Javdar donining 100 kg da 116 oziqa birligi bor.

O‘zbekistonda kuzgi javdar oziqa ekini sifatida ko‘k massasi, pichan uni va ertagi silos tayyorlash uchun ko‘p ekiladi. Somoni dag‘al oziqa sifatida ishlatiladi hamda undan qog‘oz, furfurol, sirka kislotasi, lignin tayyorlashda foydalaniladi.

N.I.Vavilov fikriga ko‘ra yovvoyi javdar bilan bug‘doy tog‘da birgalikda o‘sganida ular o‘rtasidagi raqobat natijasida yovvoyi javdardan madaniy javdar kelib chiqqan. YOvvoyi javdar sovuqqa ancha bardosh beradigan birmuncha chidamli o‘simlik bo‘lib, bug‘doyni ekinlar orasidan siqib chiqarishi va shu tariqa faqat o‘zi o‘sishi mumkin. Bu hosildan kadimgi dexqonlar foydalanganlar.

Markaziy Osiyo, shu jumladan O‘zbekistonda javdar kadimdan “qora bug‘doy” nomi bilan tanilgan va keng ekilgan.