5. Mavzu Arpa va javdar biologiyasi va etishtirish texnologiyasi. Reja

Kuzgi arpaning qishga chidamliligi kuzgi bug‘doy va kuzgi javdarnikidan past. SHuning uchun uning ekilish mintaqalari em-xashak etishtirishni ko‘paytirishda katta ahamiyatga ega. Sug‘oriladigan yerlarda kuzgi arpa beda uchun qoplama ekin sifatida ham ekiladi. Arpa juda qadimiy ekin. Arxeologik qazilmalar arpa dastlabki neolit davridan boshlab ekilib kelinganligidan dalolat beradi.

Uning asosiy ekin maydonlari Markaziy Osiyo, Kavkazorti, Ukraina, Rumniyaning va Qozog‘istonning janubida, Evropa mamlakatlarida joylashgan. O‘zbekistonda ko‘p yillar kuzgi va bahorgi arpa ekin maydonlari deyarli teng bo‘lgan, xozirda sug‘oriladigan erlarda asosan kuzgi arpa keng tarqalgan, bahorgi arpa ko‘pincha qoplama ekin sifatida beda bilan ekiladi. Kuzgi arpa bahorgi arpaga nisbatan ikki baravar serhosil, ammo qishga chidamliligi pastligi bahorgi arpa o‘rniga ham kuzgi arpa ekish imkoniyatini cheklaydi.

8-расм. Арпа. 1,2-ўсимликни униб чиқиш фазаси ва доннинг тўлиш даври; 3,4-икки қаторли арпанинг бошоғи ва унинг кўндаланг кесими; 5-бошоқ ўқининг бўғинидаги бошоқлари; 6-донлар, пўстли ва яланғоч; 7,8,9,10-кўп қаторли арпанинг бошоғи, бошоғининг кўндаланг кесими, бошоқ ўқи бўғинида бошоқчаларнинг жойланиши; 11-қилтиқлари ўзгарган бошоқ (фурали); 12-силлиқ ва шишли қилтиқлар қисмлари

Kuzgi arpa kuzgi bug‘doy, javdar, tritikalega nisbatan erta, O‘zbekiston sharoitida jazirama issiqlar, garmsel boshlanguncha etiladi. SHuning uchun tuproq va havo qurg‘oqchiligidan kam zararlanadi. Kuzgi, qishki, bahordagi namliklardan yaxshi foydalanadi. Arpa doni chorva xayvonlari uchun yuqori to‘yimlilikka ega bo‘lgan em hisoblanadi. Uning 100 kg donida 128 ozuqa birligi bo‘ladi. Arpa somonining oziqaviy qimmati yuqori, 100 kg somonida 33 oziqa birligi mavjud.

Kuzgi arpa kuzgi bug‘doy, javdar, tritikalega nisbatan erta, O‘zbekiston sharoitida jazirama issiqlar, garmsel boshlanguncha etiladi. SHuning uchun tuproq va havo qurg‘oqchiligidan kam zararlanadi. Kuzgi, qishki, bahordagi namliklardan yaxshi foydalanadi. Arpa doni chorva xayvonlari uchun yuqori to‘yimlilikka ega bo‘lgan em hisoblanadi. Uning 100 kg donida 128 ozuqa birligi bo‘ladi. Arpa somonining oziqaviy qimmati yuqori, 100 kg somonida 33 oziqa birligi mavjud.