5. Mavzu Arpa va javdar biologiyasi va etishtirish texnologiyasi. Reja

Biologik xususiyatlari. Kuzgi arpa urug‘lari 1-20C haroratda una boshlaydi. Urug‘larning unib chiqishi uchun maqbul harorat 15-200C. Tuplanish fazasida -120C sovuqqa bardosh beradi. Qor qoplami bo‘lmaganda, o‘simliklar tuplana olishga ulgurmaganda -7-80C sovuq ham kuzgi arpa uchun xavfli. O‘zbekistonda biologik kuzgi, bahorgi hamda duvarak navlar kuzda ekiladi. Ammo qishga chidamlisi biologik kuzgi navlar, keyin duvarak navlar hisoblanadi. Bahorgi arpa navlarning qishga chidamliligi past. Sug‘oriladigan erlarda qish tushguncha yaxshi tuplanib ildiz otgan o‘simliklar O‘zbekiston sharoitida yaxshi qishlab chiqadi.

Namlikka talabi. Arpa qurg‘oqchilikka chidamli ekin. Suvni eng ko‘p miqdorda naychalash fazasidan boshoqlash fazasigacha talab qiladi. Kuzgi arpa shu davrda suv etishmasa hosildorlik keskin kamayib ketadi. Kuzgi arpa, kuzgi bug‘doyga nisbatan qurg‘oqchilikka, issiliqka chidamli. Kuzgi arpa sug‘orishga talabchan. o‘suv davrida tuproqda cheklangan dala nam sig‘imi (CHDNS) 70 % dan kam bo‘lmaganda yuqori hosil beradi.

Namlikka talabi. Arpa qurg‘oqchilikka chidamli ekin. Suvni eng ko‘p miqdorda naychalash fazasidan boshoqlash fazasigacha talab qiladi. Kuzgi arpa shu davrda suv etishmasa hosildorlik keskin kamayib ketadi. Kuzgi arpa, kuzgi bug‘doyga nisbatan qurg‘oqchilikka, issiliqka chidamli. Kuzgi arpa sug‘orishga talabchan. o‘suv davrida tuproqda cheklangan dala nam sig‘imi (CHDNS) 70 % dan kam bo‘lmaganda yuqori hosil beradi.

Yorug‘likka talabi. Kuzgi arpa uzun kun o‘simligi. Qisqa yorug‘lik kunida uning boshoq tortishi kechikib, kech etiladi. YArovizatsiya davri 0-20C, 40-45 kun. Kuzgi arpa kuzgi bug‘doyga nisbatan O‘zbekiston sharoitida 10-15 kun erta etiladi. O‘zbekiston sharoitida kuzgi arpa may oyining birinchi yarmidan (Surxondaryoda) boshlab iyun oyining birinchi o‘n kunligiga qadar pishib etiladi. Bu xususiyati sug‘oriladigan erlarda ikki marta hosil etishtirishga imkon beradi.

Tuproqqa talabi. Kuzgi arpa kuzgi bug‘doyga nisbatan tuproq sho‘riga ancha chidamli. Uni sizot suvlari yuza joylashgan tuproqlarda ham ekish mumkin. Kuzgi arpa unumdor, g‘ovak, strukturali tuproqlarda yuqori hosil beradi. Mexanik tarkibi og‘ir, loy, botqoqlashgan, juda sho‘rlangan erlar kuzgi arpa uchun yaroqsiz. Tuproq muhiti rN 6-7 bo‘lishi arpa uchun maqbul.