5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

4-MA’RUZA
Energiyaning saqlanish qonuni. Absolyut qattiq jism harakati. Kuch momenti, inersiya momenti. Aylanma harakat dinamikasi.


Reja:

1. 
   Energiyaning saqlanish qonuni.
   
2. 
   Absolyut qattiq jism harakati.
   
3. 
   Kuch momenti, inersiya momenti.
   
4. 
   Aylanma harakat dinamikasi.
   

Energiyaning saqlanish qonuni
Tabiatda energiya bordan yo‘q, yo‘qdan bor bo‘lmaydi, faqat bir turdan ikkinchi turga aylanadi. Masalan, elektr isitish asboblarida elektr energiyasi issiqlik energiyasiga, elektr lampochkasida u yorug‘lik energiyasiga aylanadi. Fotoelementda esa yorug‘lik energiyasi elektr energiyasiga, elektr generatorida mexanik energiya elektr energiyasiga aylanadi va hokazo.
Energiyaning saqlanish qonunini quyidagicha ifodalash mumkin. Yopiq sistemada jismning to‘liq energiyasi o‘zgarmasdir.

(1)

Bu qonunning isbotini mexanik energiya uchun ko‘rsatamiz. Biror m massali jism H balandlikka ₀ tezlik bilan otilgan bo‘lsin. U A nuqtada to‘xtaydi. Bu nuqtada bo‘ladi. Demak to‘liq energiya:

(2)

4- rasm.
Endi jism Yer tortish kuchi ta’sirida B nuqtaga V₁ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada

(3)
bo‘ladi.


bo‘lgani uchun

(4)
Bu jism ma’lum vaqtdan keyin C nuqtaga, ya’ni Yerga ₂ tezlik bilan tushadi. Bu nuqtada
(5)

bo‘ladi.

ekanligini e’tiborga olsak

(6)

hosil bo‘ladi.

(2), (4) va (6) dan

(7)

hosil bo‘ladi. Demak, energiyaning saqlanish qonuni o‘z isbotini topdi.