5-Ma’ruza Neft tarkibidagi qo‘shimcha mahsulotlar Reja

Neftning oltingugurtli birikmalari
Neftda oltingugurt birikmalari geteroatomli birikmalar guruhidagi eng ko‘p 
tarqalgan tarkibga kiradi. Neftlarda oltingugurt miqdori: kam oltingugurtli bo‘lsa 
COOH
CH
2
2
CH CH
2
COOH
2
CH COOH
CH3
O
O
atsetilizopropil-
metilsiklopentan
fluorenon

---

0,02 dan 0,5% gacha, yuqori oltingugurtli bo‘lsa 1,5 dan 7,0% gacha bo‘lishi 
mumkin. 
Oltingugurt neft fraksiyalarida ham notekis tarqalgan. Oltingugurt neftning 
400 ºC gacha bo‘lgan yuqori fraksiyalarida nisbatan past haroratda qaynaydigan 
fraksiyalarinikidan ancha ko‘proqdir. Asosiy miqdori neftni asfalten - smolasimon 
qismidadir. 
Oltingugurt neft tarkibidagi zararli modda bo‘lib, u uglevodorodlar bilan 
korroziyani vujudga keltiruvchi faol birikmalar, yonganda oksidlar va ular orqali 
atmosferani ifloslovchi sulfat kislota hosil qiladi. 
Hozirgi vaqtda yyer kurrasidagi neft zahiralarining ko‘pchiligi oltingugurtli 
neftlardir. Ularni qayta ishlash va ulardan olingan mahsulotlardan foydalanish 
qo‘shimcha mablag‘ talab etadi. Benzindagi oltingugurt miqdorini 0,03 dan 0,15 % 
gacha ortishi motoroni kuchini 10% ga kamaytiradi, benzinni sarflanishini 12%ga 
ko‘paytiradi. Dizel yoqilg‘isini ishlatilganda ham xuddi shunday ortiqcha sarf 
harajatlar bo‘ladi. Bundan tashqari yoqilg‘idan paydo bo‘lgan zararli gazlar tirik 
mavjudod va o‘simliklarga katta zarar etkazadi. Shuning uchun 1950 - yillardan 
boshlab neft va neft mahsulotlarini tozalovchi qurilmalar ishlatila boshladi. 
Umuman neftlarni ulardagi oltingugurtning miqdoriga qarab quyidagi 
texnologik sinflarga bo‘linadi: 
1 ) kam oltingugurtli – oltingugurt miqdori 0,5% gacha; 
2) oltingugurtli – oltingugurt miqdori 05 - 2,0% gacha; 
3) yuqori oltingugurtli – oltingugurt miqdori 2 – 3,5 gacha; 
4) o‘ta yuqori oltingugurtli – oltingugurt miqdori 3,5 % dan yuqori. 
Janubiy O‘zbekiston hududidagi neftlarda oltingugurtni miqdori 5-6% gacha 
boradi. Buxoro hududida olinayotgan neftlarda oltingugurt miqdori 1-2 % atrofida. 
Neftda oltingugurt har xil birikmalar shaklida bo‘ladi: tiofenlar, benzotiofen 
va shunga o‘xshashlar. Og‘ir fraksiyalarda asosan halqali birikmalar bo‘lib, biр 
molekulada oltingugurt, azot va kislorodlar bo‘lishi mumkin. 
Oxirgi vaqtda engil va o‘rta fraksiyalardan 250 dan ortiq oltingugurt 
birikmalari ajratib olinib o‘rganilgan. Og‘ir fraksiyalardagilarni tuzilishi to‘g‘risida 
faqat taxminiy fikr yuritiladi xolos.
Sof oltingugurt juda kam miqdorda bazi bir neftlarda uchrashi mumkin. 

---

Vodorod sulfid gazi hamma neftlarda uchraydi. Bazi bir beqaror oltingugurt 
birikmalari issiqlik tasirida parchalanib H2S gazini hosil qiladi.