5-Ma’ruza Neft tarkibidagi qo‘shimcha mahsulotlar Reja

---

5-Ma’ruza 
Neft tarkibidagi qo‘shimcha mahsulotlar 
Reja. 
1.
Neft tarkibida kislorod tutgan birikmalar
2.
Neft tarkibida azot tutgan birikmalar 
3.
Neft tarkibida oltingugurt tutgan birikmalar 
4.
Smola-asfalten birikmalar. 
Neftning kislorodli birikmalari 
Mamlakatimizdagi neftlarda bu birikmalar ko‘pi bilan 1 — 2% gacha tashkil 
etadi. Kislodli birikmalar asosan kislotalar, fenollar, ketonlar va efirlardan iborat. 
Kislorodli birikmalar kerosin fraksiyasi va undan yuqori xaroratda qaynovchi 
fraksiyalarda uchraydi. Smola va asfaltenlarda ularning umumiy miqdorini 90% 
bor. Kislorodli birikmalarning tuzilishi har xil sinflarga mansubdir. 
Neft kislotalari. 
Bu birikmalarga hamma kislotalar kiradi. Neftning kerosin, dizel va gazoyl 
fraksiyalarida naften kislotalari ko‘rinishida bo‘ladi. Moy fraksiyalarida ularning 
miqdori kamaya boshlaydi. Ularning tuzilishi: 
Naften kislotalar karbon kislotalarining hamma reaksiyalariga kirishadilar. 
Xalq xo‘jaligida asosan naften kislotalarining tuzlari keng ishlatiladi. Ishqoriy 
metallarning tuzlari suvda yaxshi eriydi va texnik sovun (mo‘lonaft) sifatida 
surkov moylariga qo‘shiladi. 
Fenollar. 
Fenollarning miqdori naften kislotalaridan kamroq (0,05% gacha). Naftening 
yuqori fraksiyalarida ko‘p xalqali fenollar uchraydi. 
Efirlar. 
Neftlarda murakkab efirlar borliga aniqlangan, lekin ularni ajratib olishga 
muvoffiq bo‘lingani yo‘q. Ular asosan 370°S yuqorida qaynovchi fraksiyalarda 
uchraydilar, qoldiq fraksiyalarda 1% miqdorda murakkab efirlar bor. 
Ketonlar, laktanlar, furan birikmalari neftlarda juda kam miqdorda uchraydi. 
Kislorod neft tarkibida umumiy miqdorda 0,05 dan 0,8% gacha bo‘lib, ayrim 
hollarda 3,5% gacha etishi mumkin. Kislorod neftlarda karbon va naften kislotalar 

---

hamda fenollar kabi birikmalar ko‘rinishida uchraydi. Kislorod ham azot kabi 
neftning og‘ir fraksiyalarida ko‘payadi va uning miqdori fraksiya og‘irlashishi 
bilan ortib boradi. 
Neftning kislorod tutgan birikmalari yuqori korrozion faollikka ega.