Laboratoriya ishi №2. Anorganik moddalarning asosiysinflari(oksidlar, asoslar, kislotalar, tuzlar) olinishi va kimyoviy xossalarini tajribalar orqali va interaktiv usulda o’rganish

LABORATORIYA ISHI №2. ANORGANIK MODDALARNING ASOSIYSINFLARI(OKSIDLAR, ASOSLAR, KISLOTALAR, TUZLAR) OLINISHI VA KIMYOVIY XOSSALARINI TAJRIBALAR ORQALI VA INTERAKTIV USULDA O’RGANISH

Ishdan maqsad: Oksidlar, asoslarning olinish usullari, kimyoviy xossalarini o’rganish.
Asbob va reaktivlar: Kipp apparati, CaO, S, Ca(OH)₂ (filtrlangan), HCl (1 n), H₂SO₄ (1 n), NaOH (1 n), tuz eritmalari: BaCl₂, O’yuvchi natriy (0,1 n), metiloranj, fenolftalein, mis (II)-sulfat (5 n), Probirkalar quyilgan shtativ qisqichlari bilan, kimyoviy stakanlar.
Nazariy qism.
Asosli oksidlar. Gidratli asos hossasiga ega bo’lgan oksidlar asosli oksidlar deyiladi. Ko’pchilik metall oksidlari asosli oksidlardir. (Na₂O, CaO, FeO, Fe₂O₃, Cu₂O, CuO va hokazo).
Kislotali oksidlar. Gidratlari kislota hossasiga ega bo’lgan oksidlar kislotali oksidlar deyiladi. Metallmaslar va yuqori valentli metallarning oksidlari kislotali oksidlardir: CO₂, P₂O₅, SO₂, SO₃, Cr₂O₃, Mn₂O₇.
Amfoter oksidlar. Gidratlari ham kislota, ham asos hossasiga ega bo’lgan oksidlar amfoter oksidlar deyiladi: ZnO, Al₂O₃, Cr₂O₃.
Betaraf oksidlar. Kislotalar bilan ham, asoslar bilan reaksiyaga kirishmaydigan moddalar betaraf oksidlardir. Bularga: CO va NO kabilar kiradi.
Asosli oksidlarning gidratlari asoslar yoki gidroksidlar deb ataladi. Masalan: NaOH, Ca(OH)₂, Fe(OH)₃ va boshqalar. Asoslar kislotali oksidlar va kislotalar bilan reaksiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi. Ko’pchilik asoslar suvda erimaydi. Ishqoriy va ishqoriy yer metallarining asoslarigina suvda eriydi va kuchli asoslar hosil qiladi. Bunday asoslar ishqorlar deb ataladi. Ishqorlarni bevosita suv bilan reaksiyaga kirgizib olish mumkin.
Kislotalarning tarkibida o’rnini metallga bera oladigan vodorod bo’ladi. Vodorod o’rnini metall olishi natijasida tuz hosil bo’ladi. Kislota eritmasi nordon mazali bo’ladi va lakmusni qizartiradi. Kislotalar quyidagi usullar bilan hosil qilinishi mumkin:

1. 
   Ba’zi metalmaslarning vodorod bilan biriktirib hosil bo’lgan mahsulotini suvda eritish.
   
2. 
   Kislotali oksidlarga suv biriktirish N₂O₅ + H₂O = 2HNO₃
   
3. 
   Tuz bilan kislotani o’zaro ta’sir ettirish
   

Ca(NO₃)₂ + H₂SO₄ = 2HNO₃ + CaSO₄
Metall atomidan va kislota qoldiqidan tashkil topgan murakkab moddalarga tuz deb ataladi. Tuzlar tarkibi va hossalari turli tuman bo’lgan birikmalardan iborat. Ko’pchilik tuzlar kislota molekulasidagi vodorod atomining metallarga to’la yoki qisman o’rin almashinishidan yoki gidroksidlardagi OH^— kislota qoldig’iga o’rin almashtirishidan hosil bo’lgan mahsulotdir: Na₂CO₃, NaHCO₃, Al(OH)₂Cl, Al(OH)Cl₂, AlCl₃. tuzlarning quyidagi hillari bor:

1. 
   Normal tuzlar.
   
2. 
   Nordon tuzlar.
   
3. 
   Asosli tuzlar
   
4. 
   Qo’sh tuzlar.
   
5. 
   Kompleks tuzlar.