5-Ma’ruza Neft tarkibidagi qo‘shimcha mahsulotlar Reja

 Neftning azotli birikmalari
Azotli birikmalar miqdor jihatidan kislorodli va oltingugurtli birikmalardan 
kamroqdir (0,01-0,6% (mass.) dan ayrim hollarda 1,5% (mass.)). Azot 
uglevodorodlar bilan hususiyatlari har xil bo‘lgan turli azot saqlovchi birikmalar 
hosil qiladi. Neftning engil fraksiyalarida kamroq. Asosan neftning 400 ºS dan 
yuqorida qaynovchi og‘ir fraksiyalarida ko‘proq bo‘ladi. Azot birikmalarining 
yarmidan ko‘prog‘i asfalten va smolasimon moddalarni tarkibiga kiradi. 
Azot ham oltingugurt kabi neftni qayta ishlashda qo‘llaniluvchi 
katalizatorlarga zaharli tasiri va yoqilg‘ilar yonganda azot oksidlarini hosil qilishi 
sababli neftdagi zararli moddalar tarkibiga kiradi. 
Kimyoviy xossalariga ko‘ra azot birikmalari asos va neytral xususiyatga ega 
bo‘lib, asos xususiyatiga ega bo‘lganlarni kislotalar yordamida ajratib olish 
mumkin: 
Bularni boshqa hosilalari ham bor: masalan, bir yoki ikkita metil yoki etil 
radikalligi, halqali alkan bilan birlashgani va shu kabilar. 
Bazan shunday moddalar uchraydiki molekulasida ham azot, ham kislorod 
atomlari bor, yoki ham azot, ham oltingugurt atomlari bor. 
Neytral xarakterdagi azot birikmalari asosan pirrolni hosilalaridan iborat. 
Pirrolni alifatik hosilalari o‘rganilmagan, ammo aromatik halqali hosilalari 
o‘rganilgan. 
indol karbazol
benzkarbazol
pirrol 
NH
2
N
N
N
N
anilin
piridin
xinolin
akridin
fenantridin

---

Bu birikmalar neftni 450-540 °C dagi fraksiyalarda uchraydi.
Neftda azot tutgan birikmalardan yana biri porfirin birikmalari bo‘lib, porfirin 
tarkibini to‘rtta pirrol molekulasi tutgan metall komplekslari tashkil qiladi:
Demak benzin fraksiyasida azot deyarli uchramaydi, dizel va solyar 
fraksiyasida asosli azot birikmalari uchraydi. Og‘ir fraksiyalarda pirrol va karbazol 
va ularning hosilalari mavjud. 
Azot birikmalarini laboratoriya sharoitida neft mahsulotlaridan ajratib olib 
o‘rganilgan. Ular sanoatni ko‘p tarmoqlarida qimmatli xom ashyo sifatida 
ishlatilishi mumkin.