5- мавзу. Ғоялар хилма-хиллиги ва мафкуравий жараённинг ижтимоий тараққиётга таъсири

Ана шу ғоя ва мафкураларнинг цивилизация тарихидаги намоён бўлиш шакллари қуйидагилардан иборат:
1) буюк давлатчилик, шовинизми; 2) тажовузкор миллатчилик; 3) ирқчилик;4) террорчилик;5) шовинизм;6) диний ақидапарастлик;7) диний экстремизм.
Ёвуз ғоя ва мафкураларнинг энг кўп тарқалган шакли ақидапа-растликдир. Бундай мафкуралар муайян даврларда Фарбда ҳам, Шарқда ҳам ҳукмронлик қилган. Бу ижтимоий иллат ХХI асрга қадам қўйган ҳозирги даврда ҳам дунёдаги тинчлик ва тараққиётга таҳдид солмоқда.

3. 
   . Мафкуранинг қандай кўринишлари мавжуд?
   

3. Ғоя тушунчасидан фарқли ўлароқ, мафкура тушунчаси соф социал ёки социал-сиёсий соҳага оид тушунчадир. Айрим ҳолларда «мафкура» атамаси «идеология» атамасининг синоними сифатида ҳам қўлланилади. Ғарб ижтимоий фикрига оид «идеология» атамаси илкбор фаранг файласуфи ва иқтисодчиси Дестют де Траси томонидан унинг 1801 йилда нашр этилган «Идеология элементлари» асарида қўлланилган. Дестют де Траси, бизнинг билимларимиз сезгилардан вужудга келади, деган тамойилга асосланган ҳолда, идеология - бу идеялар ҳақидаги таълимот бўлиб, уларнинг пайдо бўлиш қонунларини ҳамда умумий тамойилларини тадқиқ қилади ва бу билан сиёсат, этика, тарбия ва шу кабилар учун мустаҳкам асос яратишга ёрдам беради, деган фикрни олға сурган. Ғарб фалсафий ижтимоий-сиёсий фикри тараққиёти давомида турли тарихий даврларда «идеология» атамаси турли маъно-мазмунларда талқин этилиб келинган. Ҳозирги фалсафий ва ижтимоий-сиёсий адабиётларда ҳам идеология ёки мафкура тушунчалари хусусида турли-туман таъриф ва тавсифлардан энг эътиборлилари сифатида қуйидаги таърифларни қайд этиб ўтиш мумкин.
“Мафкура – муайян ижтимоий гуруҳ ё қатламнинг, миллат ёки давлатнинг эҳтиёжларини, мақсад ва интилишларини, ижтимоий-маънавий тамойилларини ифода этадиган ғоялар, уларни амалга ошириш усул ва воситалари тизимидир” .
“Мафкура – кишиларнинг воқеликка ва бир-бирларига бўлган муносабатлари, социал муносабатлар ва конфликтлар англаниладиган ҳамда баҳоланадиган, мавжуд ижтимоий муносабатларни мустаҳкамлаш ёки ўзгартиришга йўналтирилган социал фаолиятнинг метод-дастурларини ўз ичига олган қарашлар ва ғоялар системасидир”.
“Мафкура – турли социал гуруҳлар ёки социал бирликларнинг туб манфаатларининг системалаштирилган ва назарий асосланган маънавий ифодасидир”.
Мазкур таъриф ва тавсифлар бир-бирини тўлдиради ва мафкура тўғрисида янада мукаммал тушунчага эга бўлиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Мафкура ҳам ғоя сингари воқеликнинг ҳаққоний ёки сохта инъикоси бўлиши мумкин ва, шунингдек, ҳали воқе бўлмаган имконий ва зарурий ҳолатларни, ривожланиш тенденцияларини ўзида ифода этади.