4-Ózbetinshe jumıs Ilimiy mashqala. Mashqalalı jaǵday Joba

1. Ilimiy biliw hám onıń ózine tán tárepleri.
2.Ilimiy biliw dárejeleri
3.Emprik biliw hám teoriyalıq biliw dárejeleri
Akademik J.Tulenov durıs aytqanınday, empirik hám teoriyalıq biliw dárejeleri óz-ara bir-birlerinen qanshelli parıqlanbasın, olar arasına turaqlı shegara qoyıw múmkin emes. Empirik izertlew hádiyselerdi biliwge, konkretlikke baǵdarlanǵan bolsa da ol hámme waqıt teoriyalıq pikirlewdi talap qıladı. Teoriyalıq izertlew ilimiy bilimlerdiń shınlıǵın tájiriybe arqalı tamiyinlenedi.
Empirik izertlewde obekt tuwrıdan-tuwrı úyreniledi. Hár qanday ilimiy izleniw izertlew obekti haqqındaǵı ilimiy dáliyllerdi toplaw hám sistemalastırıw hám ulıwmalastırıwdan baslanadı.
Empirik izertlew processinde bazis xarakterge iye bilim payda qılınadı. Bazis xarakterge iye empirik bilim degende, tájiriybe, baqlaw, tiykarında izertlewshide payda bolǵan dáslepki ilimiy qaraslar názerde tutıladı.

1. 
   Akademik J.Tulenov pikirinshe, empirik izertlew processii 3 basqıshdan ibarat. Bul empirik izertlewdiń Í basqıshı
   
2. 
   basqıshı
   
3. 
   basqıshı
   

Empirik izertlewdiń birinshi basqıshı: Bul basqıshta dáslep izertlew obekti boyınsha baqlaw eksperiment ótkeriw názerde tutıladı. Bul tómendegi tártipte ámelge asırıladı.

1. 
   Eksperiment jobasın islep shıǵıw hám oǵan tayarlıq.
   
2. 
   Tájiriybeni ámelge asırıw.
   
3. 
   Tájiriybe nátiyjelerin dáslepki islewden ótkeriw.
   
4. 
   Eksperiment nátiyjelerin úyreniw.
   

Tájiriybe nátiyjelerin ilimiy túsinikler arnawlı terminler yaki matematik formulalar tárizinde anıqlanadı. Olardıń shınlıǵı qayta tájiriybe ótkiziw arqalı anıqlanadı.
Empirik izertlewdiń ekinshi basqıshı: Bul basqısh izertlew obektine tán qásiyet, obektiv baylanıs hám múnásibetlerdi anıqlaw, olardı anıq toparlarǵa ajıratıwǵa qaratılǵan.
Bul basqıshta analiz, sintez, bóliw, sistemaǵa salıw, metodlarınan paydalanadı. Izertlew obektinde alıp barılǵan baqlaw, tájiriybe nátiyjeleri analiz qılınadı, olarǵa tán belgi, múnásibetler anıqlanadı, olarǵa tán belgi, múnásibetler anıqlanadı áhmiyetli hám áhmiyetli bolmaǵan qásiyetler ajıratıladı hám sol tiykarında anıq sistemaǵa salınadı, túrlerge ajıratıladı.
Álemniń ilimiy kórinisiniń tiykarın túsinikler quraydı. Eń birinshi izertlew obekti haqkındaǵı túsinikler tiykarlanadı. Bular aksiomalar, matematik abstrakciyalar jas ulıwma túsinikler bolıwı múmkin. Ilimiy dóretiwshilik processinde qáliplesetuǵın pikirler, birinshiden ilimiy túsinikler, terminler tárizinde payda boladı. Izertlewshi óz jumısında áwelden islep shıǵılǵan túsiniklerge tayanıwı yaki jańa túsinikti paydalanıwǵa kiritiw múmkin. Ilimiy princip-álemniń ilimiy kórinisiniń áhmiyetli elementi bolıp esaplanadı. Principler hádiyselerdiń ishki mazmunın anıqlawǵa xızmet qıladı. Máselen, fizikadaǵı energiyanıń saqlanıwı hám bir túrden ekinshi túrge aylanıwı, jámiyetlik pánler tarawında jámiyettiń óz-ózin tiklewshi, rawajlanıp barıwshı sistema ekenligi hám t.b. ilimiy princip jańa bilim-teoriya ushın tiykar wazıypasın orınlaydı.
Álemniń ilimiy kórinisiniń úshinshi elementi ilimiy oy. Ilimiy oy-shamalaw xarakterine iye, dáliylleniwi lazım bolǵan bilim.
Joqarıda aytıp ótkenimizdey, dúnyanıń ilimiy kórinisi-túsinik, princip, aksioma, oy pikir eksperiment metodın qollaw yaǵnıy akıl júritiw járdeminde payda etiledi.
Teoriyalıq izertlewdiń ekinshi basqıshı.


15-Ózbetinshe jumıs
Ilimniń diffrensiyası hám integraciyasi


Joba:
1. Ilimdegi integraciyalıq processler.
2.Ilimniń differenciya hám integraciyasınıń ayırım formaları.
3. Ilimdegi differenciya hám integraciyanıń teoriyalıq bilim ilim rawajlanıwınıń integraciyalıq faktorı.