4-Ózbetinshe jumıs Ilimiy mashqala. Mashqalalı jaǵday Joba

Paydalanılǵan ádebiyatlar
1.Davranov Z.D. Ilmiy ijod metodologiyasi. T:MI. 2006-267.b.
2.Tulenvo J.T., Valieva S.I. Ilmiy ijod metodologiryasi. Wquv qwllanma. T., 2008.
3.Sainazarov I, Qosimov V. «Ilimiy ijod metodologiyasi» dan maruzalari. Darislik. T., 2006.


5-Ózbetinshe jumıs
İlimiy izertlewde racionalzim hám irrocionalizmniń ornı.

Obiektiv bolmıstı biz jaratmaganmiz, usınıń sebepinen biz bolmıstan jáne onıń obiektiv nızamlarınan kelip shıǵıp, ózimizdiń ósip baratırǵan materiallıq hám ruwxıy mútajliklarimizni qandırıwǵa ılayıq bolǵan óz «insoniylashtirilgan» tábiyaatimizni jaratamız. Usı mánisten alıp qaraǵanda biz dúnyaǵa óz sezimlarimiz hám aqıl -aqılimizni kiritemiz, lekin bunday kirgiziwdi biz tábiyaat hám ámeliy háreketti anıq maqsetke muwapıq bolǵan, ózlestirilgen bilimlerdi turmısqa qollanıw etiw múmkinshiligin beretuǵın tárzde ámelge asıramız.

Biliw bilimsizlikten bilimlilikke, bir bilimnen jáne de tereńrek bolǵan basqa bilimge ótiw retinde ámelge asıriladı. Bul process bir-biri menen baylanısqan kóp sanlı jaǵdaylar hám táreplerden quram tabadı. Sezimler hám bilimdiń óz-ara qatnası haqqındaǵı másele jóninde filosofiya tariyxında eki kózqaras - sensualizm hám ratsionalizm ámeldegi bolǵan. Birinshi kózqarasqa kóre, haqıyqattıń tiyine jetiwdiń birden-bir dáregi hám quralı sezimler esaplanadı. Biraq sezimiy hám ratsional biliwdiń birden-birligi olardıń hár birin óziniń bólek ishki qásiyetlerinen juda etpeydi. Insan ózin qurshagan dúnya menen óz-ara baylanısqa kiriwgenida onıń sezim shólkemleri iskerligi sezimiy biliw dep ataladı. Sezimiy biliwdiń ayriqsha ózgesheligi onıń konkretligi hám predmetli ózgeshelikinde kórinetuǵın boladı. Turmıs iskerligi processinde insannıń sezim shólkemleri signal sisteması retinde ámel etedi. Onıń járdeminde insan usı miynet procesi ámelde ámeldegi bolǵan qaysı zatlar kompleksi menen óz-ara baylanısda júz berip atırǵan bolsa, áyne sol zatlar kompleksine salıstırǵanda konkret jaǵdayǵa qaray móljel aladı. Bunda sezimiy biliw qandayda -bir ulıwma bilim bermeydi, lekin konkret ámeliy wazıypalardı sheshiwde kisiler maqsetke muwapıq jumıs kóriwleri ushın múmkinshilik jaratadı. Sezimiy biliwdiń tiykarǵı formaları - seziw, aqıl etiw hám oyda sawlelendiriw. Sezimiy biliw bizni ózimizdi qurshagan dúnya menen tikkeley baylanıstıradı. Ol kórgezbeli ózgeshelik kásip etedi. Sezimiy biliw hádiyseler maydanında neler jatıwın, zatlardıń, ádetde, ózgeriwshen hám tosınarlı bolǵan júzeki táreplerin sáwlelendiredi. Biraq insan nátiyjeli iskerlik kórsetiw ushın turaqlı, zárúrli tárepler hám baylanıslardı sáwlelendiriwshi bilimlerge mútáj boladı. Sezimiy biliw bunday bilimlerdi bermeydi. Sonda insan sırtqı dúnyanı sáwlelendiriwdiń joqarı túri - teoriyalıq yamasa aqılǵa say biliwge kirisiwedi.
Intellektual iskerlik - bul pikir formaları menen anıq belgilengen sxema, ulgine muwapıq jumıs kóriw. Aqıl pútin bir pútkil zatlardı bir-birin esaptan tısqarı etiwshi qarama-qarsılıqlarǵa ajratadı. Aqıl iskerligi teoriyalıq pikirlew ushın zárúr. Aqıl -aqılsız pikir uǵımsız hám nomuayyan boladı. Aqıl teoriyanı formallashtirilgan sistemaǵa aylandırıwǵa háreket etedi hám pikirlew procesine sistemalı, izbe-iz tús beredi.
Irratsionallik - aqıl menen biliw múmkin bolmaǵan, logikalıq pikirlew menen muwapıq kelmaytuǵın zatlar hám hádiyseler. Oǵan logikanı ózgertiw, onı pikirlewdiń jańasha formaları menen bayıtıw jolı menen toqtatıw beriledi. Biraq irratsional bilimdi aqılǵa say bilimge aylandırıw procesi hesh qashan tawsılmaydı. Irratsional qaldıq bárháma ámeldegi boladı hám bir irratsional zat yamasa hádiyse aqılǵa say tús alsa, álbette basqa bir irratsional zat yamasa hádiyse payda boladı, insan pikiri onıń oylawına málim bolmaǵan jańa túsiniksiz zat yamasa hádiyse menen to'qnashadi. Áyne usınıń sebepinen aqılǵa say zatlar hám hádiyselergine ózgeredi, úlken aqıl bolsa ózi sıyaqlı úlken qarama-qarsılıq menen to'qnashadi jáne onı jaratadı. Irratsionallikning bar ekenligin biykar etiw jaramaydı. Tábiyaat jáne social turmıs dúnyanıń aqılǵa say jaratılǵan tábiyat kórinisilerinen qandayda-birınıń da sheńberine sig'maydi hám hár qanday aqıl tariyxan sheklengen ózgeshelik kásip etedi.