8
juwırıp keldi hám ózine qaratılǵan quraldıń uńǵısın kórip kózleri uyasınan shıǵıp
kete jazladı! Iyegi kemseńlep, tili baylandı, jawırnına muzday ter quyıldı! Tabanın
misli mayda nishterler menen shanshıp jansızlandırıp taslaǵanday edi? Qozǵalayın
dese ayaq-qollarında jan joq! Bet-júzindegi eti tartılıp, julını menen baylanısqan nerv
talshıqları qashshan-aq zaqımlanǵan eken!... Endi ol sıypaq temirdi buǵan qaratıp
turǵan xojeyinin túngi duman ishinde júrgen jaǵdayda kórdi, sebebi ol óziniń jılap
atırǵanın da ańlamadı!…».
Mine, syujettegi bul is-háreketler repressiyaǵa ushıraǵan
xojeyiniń altın, gúmislerin kómik qazıp kómip atırǵan Nizamatdinniń hám oǵan
tosınnan mıltıqtıń uǵńısın qaratıp turǵan Erjan baydıń is-háreketleri edi. Demek,
syujettiń bunday baslanıwı novellaǵa tán. Albırap qalǵan xızmetker kúshli
psixologizmdi basınan keshiredi. Oǵan rehimi kelgen baydıń qálbinde reyimshillik
sezimi oyanadı. Sebebi, Nizamatdin óz xojeyinine Allanıń ismi menen ant iship,
amanatqa janı gewdesinen shıqqansa, qıyanet etpeytuǵınlıǵına lebiz etedi. Bay oǵan
isenedi, aydıń jaqtısında bir kóleńke (yaǵnıy Nizamatdin) baydıń bala-shaǵası menen
mingen arbasına kóp jerlerge deyin erip barıp uzatıp saladı. Aradan 50 jılday waqıt
ótedi. Bul waqıyalardıń avtor kompoziciyalıq jaqtan 2 bólekke bóledi: birinshisi, 50
jıl aldınǵı, yaǵnıy Nizamatdinniń 24 jas 8 ay waqtındaǵı waqıyalar; ekinshisi 50
jıldan sońǵı onıń qartayıp ólim aldındaǵı ruwxıy jaǵdayınıń súwretleniwi. Ashıńqırap
aytqanda, aradan biraz jıllar ótken. Nizamatdin ólim tóseginde jatır. Balaları onnan
bayaǵı kómikti qay jerge kómgenin sorap, qoyar da qoymay atır. Mısalı:
Aǵaw, bizler de bay bolıp jasayıq-tá? Olar endi qaytıp kelmeydi. Ya keyninde
qalǵan tuqım-teberegi bolmasa? Haw, amanat degendi de yarım ásirlep saqlay ma
eken bunsha? Onnan da mına qara kózler paydalansın!-dep hárdayım bir
mazmundaǵı sózdi qaytalaydı hám onıń bet-júzine qarap nátiyjeli juwap kútedi,
úmitlenedi. Biraq, mıń, pálek! Ǵarrıda bir sóz, bir juwap.
Amanatqa qıyanet etilmeydi, ballarım. Men aqırı sizlerdiń usınday baxıtlı
kúnlerińizdi girewge qoyıp janımdı saqlap qalǵanman. Sonda bir kómik dep ólip
ketkenimde búgin men de, sizler de joq edińiz. Әne, ágarda, men sizlerge túsindire
almaǵan qalǵan jaqları bolsa jassız, kópsiz, aqıl-esińiz pútin, oylasıp-keńisip túsinip
ala qoyıń… Al men sol túni tóbemizde jalǵız Allataalanıń qáhárinen qorqaman!...
Mine, solay etip, bul payansız óli baylıq hesh kimge de buyırmadı… Kóp
uzamay Nizamatdiyn ǵarrı kómiktiń sırın bilip aytanınday ózi menen o dúnyaǵa alıp
ketti…». Demek, Marat Tawmuratovtıń bul shıǵarması da novella janrınıń talaplarına
tolıq juwap beredi. Ásirese, bunda avtrodıń sheberligin de kóriwge boladı. Moyınlaw
kerek, M.Tawmuratov házirgi ádebiy processte novella janrınıń kórkemlik talapların
jaqsı meńgergen jazıwshı. Biz bilemiz, novella janrı qaraqalpaq prozasına 1970-
jıllarınıń basında A.Sultanovtıń kórkemlik izlenisleri menen kirip kelgen edi. Sol
jıllarda ilimpaz K.Allambergenov óziniń «Novella janrınıń jetik sheberi»
9
maqalasın
járiyalaǵan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: