14
tragediyasına arnalıp, ol ózbek, frantsuz tillerine awdarıldı, usı arqalı pútkil regionǵa
qáwip salǵan apatshılıqtıń kórkem tariyxın jer júzi xalıqlarına málimlewde úlken
xızmet etti.
Ózbekstan xalıq jazıwshısı P.Qádirov ǵárezsizlik dáwirinde ózbek
romanshılıǵınıń rawajlanıw ózgeshelikleri tuwralı «Turmısımızdıń túrli tarawlarında
ámelge asırılıp atırǵan erkinlestiriw processleri pútkil ádebiyatımızdıń rawajlanıwına,
sonıń ishinde, prozashılıqqa da unamlı tásirin kórsetip atır. Bunı, eń dáslep, jetekshi
janrlardan esaplanǵan romanshılıqta kóriwimiz múmkin. Burınǵı awqam dáwirinde
milliy ruwh penen suwǵarılǵan romanlar, ásirese, olar ullı ata-babalarımızǵa
baǵıshlanǵan bolsa, úlken toǵanaqlar menen jolı tosılatuǵın edi…»
21
dep pikir
bildirgen edi ózbek prozasınıń rawajlanıw jollarına baǵıshlanǵan (2005) bir ádebiy
sáwbette. Sonday-aq avtor bul ádebiy sáwbette 1991-2005 jıllar aralıǵında tariyxıy
temada (Xayriddin Sultanovtıń «Baburnama», Muhammed Alidiń «Ullı saltanat»,
Zarifa Saidovanıń «Aybegim meniń», Naim Karimovtıń «Sholpan» romanları), jaqın
ótmishte bolıp ótken «paxta isi», «ózbek isi» waqıyalarına arnalǵan Ádil Yaqubovtıń
«Ádalat mánzili» va Tastemir Qaharmanovtıń «İblis iskenjesinde 1460 kún»
romanları, zamanagóy temada Húrshid Dosmuhammedtiń «Bazar», Uluǵbek
Hámdamnıń «Teńsalmaqlılıq», Babakalan Rozievtiń «Mártler aspanı», Luqman
Bórixannıń «Jáziyramadaǵı adamlar» sıyaqlı romanların ayrıqsha atap ótedi.
Qaraqalpaq ádebiyatında da 1990-2015 jıllar aralıǵında tariyxıy
temada
K.Mámbetovtıń «Posqan el» (1992), «Túrkistan» (1993), H.Ótemuratovanıń
«Tumaris» («Ámiwdárya», 2006, 1, 2, 3, 4, 5, 6 sanları), K.Kárimovtıń «Aǵa biy»
(2013), «Ullı dásht bórileri» (2014) h.t.b. romanlar járiyalandı. K.Mámbetovtıń
«Posqan el» («Topalań», «Zobalań») hám «Túrkistan» romanlarında xalqımızdıń
XIV-XVIII ásirlerge tiyisli tariyxıy waqıyaları hám obrazları (Yusup sultan, Ismayıl
sultan, Orıs biy, Ormanbet biy, Sarısha ayım, Jien Amanlıq ulı h.t.b.) epopeyalıq
planda súwretlense, al H.Ótemuratovanıń «Tumaris» romanında alıs ótmishimiz,
yaǵnıy b.e.sh. VI ásirlerde Ámiwdáryanıń oń tárepi menen Sırdáryanıń eki boyı,
Túslik Aral jerlerinde jasaǵan sak-massagetlerdiń hayal patshası Tumaristiń mártlik
isleri súwretlenedi. K.Kárimovtıń «Aǵa biy» dep atalǵan eki kitaptan ibarat
romanında qaraqalpaqlar tariyxında belgili tulǵa Erejep tentektiń obrazın
keń epikalıq planda jasawǵa baǵıshlanǵan bolsa, jaqında ǵana
járiyalanǵan «Ullı dásht bórileri» tariyxıy romanı
Orxon -Enisey jazba
estelikleri arqalı bayan etilgen áyemgi túr k xaqanlıǵı haqqında
waqıyalarǵa qurılǵan bolıp, ol túrkiy xalıqlarınıń biziń eramızdıń VII -
VIII ásirlerindegi tariyxıy ótmishi jóninde gúrriń etedi.
Ǵárezsizlik dáwirinde járiyalanǵan romanlardıń ishinde Ózbekstan
hám Qaraqalpaqstan sharayatında 1970-80 jıllarda júz bergen
«tubalawshılıq jılları», «tubalawshılıq dáwiri» dep atalǵan jıllardıń
qarama-qarsılıqlı waqıyaları, onıń jekke insanlar táǵdirine tiygizgen
zıyanlı
tásirleri
A.Sadıqovtıń
«Tasta
da
gúlleydi…»
(1991),
K.Allambergenovtıń «Dárya tartılǵan jıllar» (1992), Sh.Seyitovtıń
«Jamanshıǵanaqtaǵı aqtuba» (1992), K.Raxmanovtıń «Aqıbet» (1993),
21
Сонда.
15
Á.Ótepbergenovtıń «Dozaq ishinde» (1993), T.Xalmuratovtıń «Qırıq
buwın» (1996), A.Ábdievtiń «Jin-jıpırlar uyası» (2000) h.t.b.
shıǵarmalarda sáwlelendi. Dáslepki úsh romannıń tematikası bir-birine jaqın. XX
ásirdiń 50-jıllarınan baslap ǵárezsizlik jıllarına shekemgi dáwirde elimizde orın alǵan
problemalar Jumabay, Jalǵas, Ámirxan, obrazları átirapında ashıp beriledi. Ásirese,
Sh.Seytovtıń romanında dáwirdiń ashshı haqıyqatlıǵı hesh qanday qıpsalamastan
ashıp beriledi
22
. Ámirxan buzaqılıq, hiylekerlik, jawızlıqtı ózinde jámlegen obraz. Ol
óz maqseti, bayıw, hámel tekshesine kóteriliw jolında
hesh qanday jerkenishli
háreketten tayınbaydı. Onıń ushın basqa adamlar táǵdiri bir pul. Al, A.Sadıqov hám
K.Allambergenovlardıń romanlarındaǵı Jumabay hám Jalǵaslar dáwir teńsizlikleri,
nızamsızlıqları menen gúresiwge, bunda hár qaysısı ózinshe jol tańlawǵa bel
baylaǵan qaharmanlar. Biraq partiyalıq jekke hákimlik húkim súrip turǵan sol
dáwirde Jalǵas, Jumabay uqsaǵanlardıń haqıyqatlıq ushın gúreste jeńiske erisiwi
múmkin emes edi. Bul haqıyqatlıq eki romanda da júdá sátli ashıp beriledi. Usı
romanları ushın eki avtor 1993-jılı Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqqa miyasar
boldı
23
. K.Raxmanov, Á.Ótepbergenov, A.Ábdievlerdiń romanlarında tubalawshılıq
jıllarınıń ashshı haqıyqatlıǵı sawda xızmetkerleriniń, bilimlendiriw xızmetkerleriniń
obrazları arqalı súwretlep beriliwi menen ajıralıp turadı. Jáne
bul romanlar
tubalawshılıq dáwiriniń absurd sharayatların súwretlewi menen dıqqatqa ılayıq.
Máselen, ádebiyatshı P.Nurjanov joqarıdaǵı shıǵarmalardı «Ǵárezsizlik dáwirindegi
qaraqalpaq prozası» (2003) oqıw qollanbasında Batıs ádebiyatındaǵı modern aǵımına
tiyisli romanlar M.Prusttıń «Joǵaltılǵan waqıttı izlep», F.Kafkanıń «Qorǵan»,
«Jónelis», Jan Pol Sartrdiń «Azatlıq jolları» romanları menen salıstırıp «Rasında da,
atı atalǵan romanlardaǵı (
Do'stlaringiz bilan baham: