4-mavzu: Mezolit va neolit davrida O`rta Osiyo

Ayrtom yodgorligi
janubiy O’zbekistondagi mezolit davri yodgorliklaridan 
biri hisoblanadi. U Termizdan 18 km sharqda, Amudaryoning o’ng sohilida 
joylashgan ko’p qatlamli yodgorlikdir. Bu yerdan mezolit davriga oid tosh qurollar, 
nukleuslar, pichoqsimon paraqalar, uchrindilar, qirg’ichlar, teshgichlar, tosh 
parmalagichlar, o’q va nayza uchlari topilgan. Ular Obishir, Tutqovul, 
yodgorliklaridan topilgan tosh qurollariga o’xshab ketadi. O’zbekiston hududida 
mezolit davri jamoasi geografik sharoiti qulay dasht xududida, tekisliklarda, ko’l va 
daryo sohillarida, tog’li xududlarda isteqomat qilib, ovchilik, baliqchilik, 
termachilik va qisman chorvachilik bilan ham shug’ullaganlar. Paleolit davrga 
nisbatan bu davrda tosh qurollarini ishlash texnikasi takomillashgan, qurollarining 
turlar ko’paygan sifati yaxshilangan. Bu esa o’z navbatida xo’jalikning 
rivojlanishiga va odamlar tafakkurining o’sishiga olib kelgan. Bu hol ibtidoiy jamoa 
tuzumining keyingi rivoji uchun asos yaratib bergan. 
2. O`rta Osiyoda neolit davri va makonlari. 
Neolit davrida qabilalarning ko’pchiligi o’troq hayot tarziga o’tadi, doimiy 
yashash uchun manzillar qura boshlaydi. Manzil va makonlar guvaladan qurilgan 
turar joylar shaklida bo’lib, deyarli barcha xalqlarda bu xususiyat ko’zga tashlanadi. 
Avvalgidek daydib yurish, yangi-yangi ov makonlari qidirib ko’chib yurishga 
barham beriladi. Endi doimiy erto’lalar, kulbalar yasash, loydan, zuvaladan uy 
qurish, neolit davri jamoasining asosiy odatiga, turmush tarziga aylanib boradi. 
Shunday qilib, doimiy o’troqlik xo’jaligi paydo bo’ladi. 
To’qimachilikning kashf etilishi ham neolitning katta yutug’i hisoblanadi. 
Endi ibtidoiy jamoa a’zolari faqat hayvon terilaridan yasalgan kiyim-kechak emas, 
balki, uning yungidan hamda, o’simliklar tolasidan to’qilgan matolardan ham 
kiyimlar to’qib kiyadigan bo’ladilar. Zig’ir poyalari va jun iplardan to’qilgan 
mahsulotlarning neolit makonlarida keng tarqalishi yuqoridagi fikrlarning isbotidir. 
Neolitda ip yigirish kashf etiladi. Ip yigirishning kashf etilishi o’z navbatida boshqa 
xil ho’jalik mashg’ulotlarining rivojlanishiga turtki beradi. Masalan, to’rlarning 

---

paydo bo’lishi baliqchilikni keskin darajada rivojlanishiga, o’z navbatida moddiy 
ehtiyojlarni yanada kengroq qondirish imkoniyatiga olib keldi. 
To’qimachilikning kashf etilishi ham neolitning katta yutug’i hisoblanadi. 
Endi ibtidoiy jamoa a’zolari faqat hayvon terilaridan yasalgan kiyim-kechak emas, 
balki, uning yungidan hamda, o’simliklar tolasidan to’qilgan matolardan ham 
kiyimlar to’qib kiyadigan bo’ladilar. Zig’ir poyalari va jun iplardan to’qilgan 
mahsulotlarning neolit makonlarida keng tarqalishi yuqoridagi fikrlarning isbotidir. 
Neolitda ip yigirish kashf etiladi. Ip yigirishning kashf etilishi o’z navbatida boshqa 
xil ho’jalik mashg’ulotlarining rivojlanishiga turtki beradi. Masalan, to’rlarning 
paydo bo’lishi baliqchilikni keskin darajada rivojlanishiga, o’z navbatida moddiy 
ehtiyojlarni yanada kengroq qondirish imkoniyatiga olib keldi.