4-Мавзу. Истеъмолчи танлови назарияси режа: Истеъмолчи танлови ва нафлилик тушунчаси

4-Мавзу. ИСТЕЪМОЛЧИ ТАНЛОВИ НАЗАРИЯСИ
Режа:
1. Истеъмолчи танлови ва нафлилик тушунчаси
2. Истеъмолчи талабининг алоҳида хусусиятлари
3. Истеъмолчининг афзал кўриши қоидалари
4. Бюджет чекланганлиги ва истеъмолчининг мувозанатлилик шарти
4.1. Истеъмолчи танлови ва нафлилик тушунчаси
Бозор талабининг шаклланиши асосида шахсий (индивидуал) талаб ётади, яъни алоҳида истеъмолчининг талаби, ҳар бир шахс ўзининг физиологик эҳтиёжларини қондириш учун қандайдир маҳсулотдан, қанчадир сотиб олиши керак, сотиб олиш учун маълум миқдорда маблағи бўлиши керак. Истеъмолчининг маблағи чекланган. Истеъмолчи ҳар доим танлов олдида туради ва танлов чоғида қуйидаги учта саволга жавоб излайди:

1. 
   Нимани харид қилиш?
   
2. 
   Харид қилинадиган неъматнинг нархи қанча?
   
3. 
   Неъматни ҳарид қилиш учун маблағ етарлими?
   

Биринчи саволга жавоб бериш учун неъматнинг истеъмолчи учун нафлилик даражасини аниқлаш, иккинчи саволга жавоб бериш учун - неъматнинг нархини ва учинчи саволга жавоб бериш учун истеъмолчининг даромадини ўрганиш лозим бўлади. Мана шу учта элемент - нафлилик, нарх ва даромад - истеъмолчи танловининг асосини ташкил этади (4.1-расм).



4.1-расм. Истеъмолчи танловнинг асосий элементлари
Истеъмол назарияси маълум бир аксиомаларга асосланади ва улар 6.2-расмда келтирилган.
Истеъмолчи қарор қабул қилишда, мавжуд имконият доирасида максимал даражада ўз эҳтиёжини қондиришга, турмуш фаровонлиги даражасини оширишга ҳаракат қилади. Ушбу эҳтиёжни қондириш даражаси нафлилик (утилитй) дейилади.
Неъматнинг нафлилиги - неъматнинг инсоннинг бир ёки бир нечта эҳтиёжини қондира олиш хусусиятидир. Истеъмол назариясида неъмат - бу истеъмолчининг эҳтиёжини қондира оладиган ҳар қандай истеъмол объектидир. Кўп ҳолларда неъматлар якка тартибда эмас, балки мажмуа тартибда ёки “истеъмол савати” билан истеъмол қилинади. Истеъмол назариясида: истеъмолчилар маълум дидга, хоҳишга эга ва улар бу хоҳиш ва дидларини қаноатлантиришда бюджетлари (даромадлари) билан чегараланган; улар неъматлар мажмуаларидан, максимал наф келтирадиган мажмуани танлашга ҳаракат қилади; истеъмолчилар томонидан сотиб олинадиган неъмат нархи унинг миқдоридан боғлиқ эмас; истеъмолчилар неъматлар нафлигини тўлиқ билади ва максимал наф берувчи неъматлар мажмуасини танлайди, деб фараз қилинади.