4-мавзу. ҚИшлоқ ХЎжалиги ялпи ва товар маҳсулотлари, кенгайтирилган ишлаб чиқариш режа

Маҳсулотнинг рақобатбардошлигини ўрганиш тизимли ва тўхтовсиз 
ўтказилиши керак. Бу агар рақобатбардошлик пасая борса, ўз вақтида маълум қарор қабул 
қилишга - шу маҳсулот ишлаб чиқаришни қисқартириш ёки тўхтатиш ёхуд унинг сифатини 
яхшилаш, бошқа бозорларга ўтказиш ва бошқаларга ўйлаб кўришга имкон беради. Бошқа 
томондан, маҳсулотнинг рақобатбардошлиги, шу маҳсулот ишлаб чиқаришни кенгайтириш 
ҳақида қабул қилинган қарорларнинг самарасини оширади.
Ҳозирги кунда, яъни бозор муносабатларига ўтиш шароитида қишлоқ хўжалигида 
бир қанча маҳсулот сотиш каналлари вужудга келади ва уларнинг ҳаракат қилиши учун 
шароит яратилади. 
Маҳсулотни сотиш каналлари деганда, сотишда иштирок этувчи ёки 
воситачилик қилувчи шахслар ва корхоналр тўплами тушунилади.
Улар товарларни ўзларига ёки бошқа бир шахсга ўтказиш ҳуқуқини оладилар. Бу 
маҳсулотларни ишлаб чиқарувчилардан истеъмолчиларга етказиш мақсадида биргаликда 
ҳаракат қилувчи иқтисодий, технологик, ташкилий, ижтимоий ва бошқа жараёнлар 
тизимидир. 
Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотиш каналлари қуйидагилар бўлиши 
мумкин: 
I. Давлатга сотиш: 
А).Давлат фондига; 
Б).Регионал фондга; 
II. Эркин сотиш: 
А). Деҳқон бозорида; 
Б). Корхона ходимларига ва маҳаллий аҳолига; 
В). Биржада; 
Г).Чакана савдонинг бошқа ташкилотларига, корхоналарига; 
Д).Шартнома, мажбурият бўйича ташкилот ва корхоналарга; 
Е).Бошқа ташкилотлар билан бартер битимлари; 
III.Умумий овқатланиш корхоналарига. 
Бозор иқтисодиётига ўтишда давлатга сотиладиган қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотларининг ҳажми кескин қисқариб боради ва бозор каналлари бўйича сотиш ошиб 
боради. 
Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари сотиш йўлларини танлашда, албатта сотиш билан 
боғлиқ харажатлар сарфланади. Уни трансакция харажатлари дейилади. Бу ҳаражатлар ўз 
ичига баҳо тўғрисидаги ахборотларни излаш, ҳамкорларни танлаш, шартномалар тузиш, 

---

шунингдек мулкни ҳимоя қилиш каби харажатларни олади. Трансакция харажатларининг 
даражаси ҳар доим ҳам олдиндан аниқланавермайди. У маҳсулотнинг хусусияти, уни 
ишлаб чиқариш технологияси, айирбошлашдаги ҳамкорларнинг хоҳиш-истагига боғлиқ.