4-мавзу. ҚИшлоқ ХЎжалиги ялпи ва товар маҳсулотлари, кенгайтирилган ишлаб чиқариш режа

17.1-Расм. Қишлоқ хўжалигида ялпи маҳсулот микдорига таъсир этувчи омиллар 
Тармоқлар бўйича қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулотининг таркиби қуйидагича 
бўлади: 
Қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулоти: 
I. Деҳқончилик маҳсулотлари: 
а) қишлоқ хўжалик экинлари асосий маҳсулотнинг ялпи ҳосили; 
б) кўп йиллик дарахтларни ўстириш; 
в) тугалланмаган ишлаб чиқариш қолдиғидаги ўзгариш (кузги экинлар 
харажати); 
г) қўшимча маҳсулот (сомон, похол ва бошқалар).
II. Чорвачилик маҳсулотлари 
а) қорамол ва паррандалардан хўжаликда фойдаланишдан олинган, маҳсулотлар 
(сут, жун, тухум, пилла, қоракўл тери ва бошқалар); 
б) қорамол ва паррандаларнинг ўсиши (тирик вазнда); 
в) бузоқлар, қўзи, улоқ ва бошқа олинган болалар; 
г) қолдиқ маҳсулотлар ( гўнг ва бошқалар ). 
Пулда ифодаланган деҳқончилик ялпи маҳсулоти кўрсаткичи (ДЯМ) қишлоқ 
хўжалиги экинлари ялпи ҳосили қиймати (ЭЯХК), кўп йиллик дарахтларни ўстириш 
харажатлари қиймати (КЙДЎҚ), тугалланмаган ишлаб чиқариш қийматидаги ўзгаришлар 
Ялпи маҳсулот миқдори 
Ресурслар 
салоҳияти (меҳ 
нат ресурси, экин 
майдони ва 
бошқалар) 
Экинлар 
ҳосилдорлиги ва 
моллар 
маҳсулдорлиги 
Экин майдонлари 
ва пода 
структураси 
Маҳсулот 
сақланганлиги 
Экстенсив 
омиллар 
Интенсив 
омиллар 

---

ва бошқа маҳсулотлар қиймати (Т ишлаб чиқариш ва БМК)дан ташкил топади.  
ДЯМ = ЭЯХК + КЙДУҚ + Т и/ч ва БМК (17.1) 
Чорвачилик ялпи маҳсулоти (ЧЯМ) эса, моллар ва паррандалардан хўжаликда 
фойдаланиш натижасида олинган маҳсулотлар қиймати (МПМҚ); мол ва паррандалар 
тирик вазни ўсишининг қиймати (ТВЎҚ), олинган бола қиймати (ОБҚ) ва бошқа маҳсулот 
қиймати (БМҚ)дан ташкил топади.
ЧЯМ = МПМҚ +ТВЎҚ + ОБҚ +БМҚ (17.2) 
Такрор ишлаб чиқариш жараёнида қишлоқ хўжалик ялпи маҳсулоти қиймат 
шаклида қоплаш фондини (КФ) ёки материал харажатларни (МХ) ва соф маҳсулотни (СМ) 
ёки ялпи даромад (ЯД)ни ўз ичига олади.
ЯМК =(КФ)МХ + (СМ)ЯД (17.3) 
СМ - соф маҳсулот янгидан яратилган қийматдир, яъни қишлоқ хўжалик 
корхоналари ходимларининг ўз меҳнатлари билан реал яратилган қийматдир.
Ҳозирги вақтда қишлоқ хўжалигининг ривожланишида соф маҳсулот кўрсаткичи 
хўжалик ишлаб чиқариш фаолияти натижаларини баҳолашда ва ишлаб чиқариш ҳажмини 
ўлчашда кўрсаткич сифатида катта аҳамиятга эга. Бундан ташқари, соф маҳсулот меҳнат 
предметларининг такрорий ҳисобини ўз ичига олмайди, у харажатларни тежаш 
механизмининг муҳим элементи сифатида ҳам кўринади. Соф маҳсулот ва ялпи даромад 
ўртасидаги фарқ шундан иборатки, соф маҳсулот янгидан яратилган қийматнинг 
миқдорини бевосита ишлаб чиқариш жараёнида характерлайди, ялпи даромад эса сотиш 
жараёнини ҳисобга олиб, яъни айирбошлаш воситасидан кейин акс эттиради. Амалиётда бу 
икки кўрсаткич ҳам ялпи маҳсулот қийматидан моддий харажатларни айириб ташлаб 
топилади, шунинг учун уларнинг миқдори ўртасида айтарли даражада кескин фарқ 
бўлмайди. Соф маҳсулот кўпроқ ўзгармас баҳоларда ҳисоблаш зарур бўлганда, яъни ишлаб 
чиқариш физик ҳажмининг, меҳнат унумдорлигининг, фонд қайтимининг динамикасини 
аниқлаш учун ишлатилади. Жорий хўжалик фаолиятида кўпинча ялпи даромаддан 
фойдаланилади, чунки у янгидан яратилган қийматнинг сотилган қисмини акс эттириб, 
маҳсулот сотишдан келган тушум ва фойда кўрсаткичлари билан алоқадордир.