4-mavzu. Ilashish muftasi

Автомобилнинг оптимал тортиш ва тежамкорлик хусусиятларини двигателнинг берилган ташқи тезлик характеристикаси учун таъминлаш; Бу талабини бажарилишини баҳолаш учун бир нечта параметрлардан фойдаланилади:
Узатишлар сонининг диапазони - қуйи поғона узатиш сонининг юқори поғона узатиш сонига нисбати орқали аниқланади. Автомобил қанчалик оғир эксплуатация шароитига мўлжалланган бўлса, шунчалик диапазони катта бўлади. Замонавий автомобил учун диапазон: енгил автомобиллар учун 3-5, юк автомобиллари ва автобуслар учун 5-8, катта юк кўтарувчи ва ўтағон автомобиллар учун 10-20 бўлади.
Поғоналар сони. Бугунги кунда 4-5 поғонали узатмалар қутиси кўпроқ ишлатилади. Катта юк кўтарувчи ва ўтағон автомобилларда 6-16 поғонали узатмалар қутиси ўрнатилади. Поғоналар сонини кўпайтириш двигател қувватидан унумли фойдаланиш даражасини, ёнилғи тежамкорлигини, ўртача ҳаракат тезлигини оптималлаштиради, натижада автомобилнинг самарадорлигини оширади, юк ташиш таннархини пасайтиради. Лекин поғоналар сонини кўпайтириш конструкцияни мураккаблаштиради ва оғирлаштиради, ўлчамларни, нархини оширади, бошқаришни қийинлаштиради. Қўл билан оддий механик бошқаришда тез ва ҳатосиз поғоналарни ўзгартириш 5 поғонадан ошганда қийинлашади, шунинг учун поғоналар сони 6 ва ундан кўпроқ бўлганда мураккаб махсус бошқариш юритмаси, ёки мустақил юритмага эга бўлган ва маълум шароитларда ишлатиладиган қўшимча узатмалар қутиси ўрнатилади.
Поғоналар сонининг зичлиги - қўшни поғоналар узатиш сонларининг нисбати орқали аниқланади. Замонавий автомобиллар узатмалар қутисининг поғоналари зичлиги 1,1-1,5 атрофида бажарилади. Узатмалар қутиси поғоналарининг зичлиги юқори бўлиши синхронизаторнинг ишлашини енгиллаштириб, ишлаш муддатини оширади.
Бир қатор енгил ва юк автомобилларида узатиш сони 0,7-0,8 бўлган тезлаткич поғоналар мавжуд. Бундай поғоналар двигателнинг қувватидан тўлиқроқ фойдаланиш ва унинг айланишлар сонини камайтириш имконини беради, бу еса двигателнинг ейилишини камайтиради ва ёнилғи тежамкорлигини оширади. Лекин тезлаткич поғоналарда фойдали иш коеффиценти тўғри узатмадагидан кўра пастроқ.
Демак, автомобилнинг тезлиги ошиши билан узатмалар қутисининг узатишлар сони камайиб бориши керак. Ушбу талабни амалга ошириш учун:
-поғоналар сонини кўпайтириб, қўшни поғоналар узатиш сонларини нисбатини иложи борича кичиклаштириш, тезлатрич поғоналар ишлатиш керак;
-поғоналардаги узатишлар сони тўғри танланиши керак. Биринчи поғонанинг узатиш сони автомобил эксплуатация шароитида энг катта қаршиликларни енга оладиган етиб танланади;