4-маъруза. Меҳнат таълимида ўҚитиш методлари

Ўқитишнинг услуби (методикаси) деганда эса, таълим-тарбия усулларининг қўлланиш тартиби тушунилади.
Дарс жараёнида мантиқий, кўрсатмали, амалий ва муаммоли ўқитиш методларидан фойдаланилади.
Улардан энг яхшиси бу ўтилаётган мавзунинг ўқувчилар томонидан самарали ўзлаштирилганидир.
Мантиқий ўқитиш методларининг ўзига хос хусусиятлари шуки, унда ўқитиш жараёнини ўқитувчининг меҳнат усулларини намойиш қилиш ва ўқувчиларни унга тақлид қилиши асосида ташкил топади.
Асосий шартлари қуйидагилардан иборат:
1. Топшириқни аниқлаш, унинг мақсади ва бажаришни тушунтириш.
2. Ўқувчиларда зарур билимларнинг мавжуд бўлиши.
3. Таълим метод ва усулларини шакллантираётган кўникма ва малакаларни хусусиятларига мослаш.
4. Инструктажнинг самарадорлиги.
5. Машқларнинг етарли миқдорда ва ўқувчи малакасига мос бўлиши.
6. Ўқувчилар фаолиятини ўз вақтида ва объектив баҳолаш, ўқувчиларни баҳолаш натижаларидан хабардорлиги.
7. Ўқувчиларнинг дарс жараёнидаги фаоллиги.
Кўрсатмали методни асосан ўрганиладиган обектлар, жараёнлар ва уларнинг тасвирини намойиш қилиш ва ўқув қуроллари билан ишлаш каби усуллар орқали амалга оширилади. Меҳнат таълимида кўрсатмали методнинг хусусияти шундан иборатки, бунда кўрсатмалилик кўпинча ўқув материалига илюстрация сифатида эмас балки унинг ўзи билим манбаи бўлиб кўп ҳолларда эса кўникма ва малакаларни шакллантириш усули бўлиб хизмат қилади.
Ушбу метод намойиш қилиш, амалда кўрсатиш ва саёҳат дарслари сифатида ташкил этилади.
Амалий методлар инструктаж ва машқлар орқали амалга оширилади. Шу нуқтаи назардан инструктажга қўйиладиган талабларни қараб чиқиш мақсадга мувофиқ:
1. Инструктаж жараёнида таълимнинг ҳар хил метод ва усулларини омилкорлик билан комбинациялаш.
2. Инструктаж мазмунини ўқитувчи асослаши.
3. Инструктажни тўлалиги ва инструктажни элементларга ажратиш.
4. Инструктажда шундай кўрсатмалар бўлиши керакки, ўқувчилар улар ёрдамида ўз фаолиятларини назорат қила олишлари лозим.
Инструктажларни яна қуйидагиларга ажратамиз: кириш, жорий ва якуний.
Меҳнат таълими жараёнида татбиқ қилиш ҳар бир янги операцияни қисқа муддатли машқларда бошлаш мақсадга мувофиқ эканлигини кўрсатмоқда.
Ушбу ўқув машғулатлари амалий характерга эга бўлган дарслар бўлгани учун бундай дарсларни баён этишда лабаратория- амалий методи, машқ методи ва техник адабиётлар ва ҳужжатлар билан ишлаш методларидан фойдаланилади.
Муаммоли таълим ғоялари ҳар хил сабабларга кўра ҳали меҳнат таълимида кенг қўлланилмаётир. Бунинг сабаби меҳнат дарсларида муаммоли таълимнинг самаралилиги эмас, балки уни қўллашнинг маълум қийинчиликлар билан боғлиқлигидадир.
Ўқувчилар ҳамма ўқув материалларининг муаммоларини мустақил ҳал қилиш йўли билан ўзлаштириши муаммоли таълим дейилади. Бунда ўқитувчининг тушунтириши ҳам репродуктив ҳолати ҳам, масалалар ечиш ҳам ўқувчиларнинг машқларини бажариши ҳам бўлади.
Муаммоли амалий топшириқлар одатда маълум ва номаълумни ўз ичига олади, аммо ҳаракат усуллари билан боғлиқ бўлади. Бунда топшириқларни бажариш натижасида ўқувчи янги ҳаракат усулини топиши ёки маълум усулни янги шароитларда қўллаши керак.
Дарсларда анъанавий,ноанъанавий, интерфаол, замонавий каби турли хил методлардан фойдаланилиши мумкин. Улардан энг яхшиси бу ўтилаётган мавзунинг ўқувчилар томонидан самарали ўзлаштирилишига хизмат қиладиганидир.
Метод-лотинча сўз бўлиб, ўқитишнинг янги йўлини излаш, тушунтиришнинг осон усулини топиш, қидириш деган маъноларни англатади.
Ўқувчиларни билим, кўникма ва малакалар билан қуроллантириш ва улар томонидан ўзлаштириш усуллари ўқитиш методи деб аталади. Мактабларда шу вақтгача қулланилган ўқитиш методлари хилма-хил бўлиб, улардан мавзуга мос методни танлаш ўқитувчининг фантазиясига боғлиқ.