4-ma’ruza: Mavzu: iva va va guruh elementlari ning xossalari

1669 yilda alkimyogar Brand siydik siydikni quruq haydaganida qorong’uda shu’lalanuvchi modda –fosfor hosil bo’ldi. Fosfor so’zining ma’nosi yorug’lik tashuvchi degan ma’noni bildiradi (grekcha fos-yorug’lik, foris tashuvchi). Fosforning olinishi. Fosfor apatit va fosforitdan olinadi.Buning uchun apatit yoki fosforit ko’mir va qum (SiO2)bilan aralashtirilib elektr pechida qizdiriladi.

• 1669 yilda alkimyogar Brand siydik siydikni quruq haydaganida qorong’uda shu’lalanuvchi modda –fosfor hosil bo’ldi. Fosfor so’zining ma’nosi yorug’lik tashuvchi degan ma’noni bildiradi (grekcha fos-yorug’lik, foris tashuvchi). Fosforning olinishi. Fosfor apatit va fosforitdan olinadi.Buning uchun apatit yoki fosforit ko’mir va qum (SiO2)bilan aralashtirilib elektr pechida qizdiriladi.
• Ca3(PO4)2+5C+3SiO2=3CaSiO3+5CO+2P.
• Bu reaksiyani quyidagicha tushunish mumkin. Ca3(PO4)2 qizdirish natijasida Ca O va P2O5 P2O5ga ajraladi.Hosil bo’lgan CaO SiO2 bilan birikib, CaSiO3ni hosil qiladi.3CaO+3 SiO2= 3CaSiO3

P2O5tarkibidagi kislorodni ko’mir o’ziga biriktirib olishi natijasida fosfor ajralib chiqadi . P2O5+5C=5CO+2P

• P2O5tarkibidagi kislorodni ko’mir o’ziga biriktirib olishi natijasida fosfor ajralib chiqadi . P2O5+5C=5CO+2P
• Fosforning xossalari. Fosforning bir necha allotropik shakl o’zgarishlari bo’lib,ular orasida eng muhimi oq va qizil fosfordir.
• Fosforning vodorod bilan hosil qilgan birikmalari. Fosforning vodorod bilan hosil qilgan uch xil birikmasi ma’lum: gaz holatidagi vodorod fosfid -PH3, suyuq holatidagi vodorod fosfid - P2H4, qttiq holatidagi vodorod fosfid - esa P12H6. PH3-fosfin deb hamataladi. Kalsiy fosfid Ca3P2 ga xlorid kislota ta’sir ettilib olnadi

Ca3P2+HCI=CaCI2+PH3.

• Ca3P2+HCI=CaCI2+PH3.
• Shuningdek magniy fosfin Ca3P2ga ham xlorid kislota ta’sir ettirib fosfin olinadi; Mg3P2+HCI=MgCI2+PH3
• Kalsiy fosfin Ca3P2ga suv ta’sir ettirilsa, ham fosfin hosil bo’ladi; Ca3P2+6H2O=Ca(OH)2+2PH3
• PH3 dan sasigan baliqni hidi keladi. Zaharli modda suvda biroz eriydi,havoda 1500 da yonadi.ts=-132,50, tqayn=-850