3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

149 
 
9-МАВЗУ. ФИРМАНИНГ ИЧКИ ВА ТАШҚИ БОЗОРДАГИ БИЗНЕС 
СТРАТЕГИЯСИНИ ТАНЛАШ 
 
9.1. Фирманинг ички ва ташқи бозордаги бизнес стратегияси умумий 
концепцияси. 
9.2. Янги товарларни бозорга чиқариш ҳолатини таҳлил қилиш.
9.3. Молиявий оқимлар тизими.
9.4. Янги товарни яратиш жараёни ва уларни тадқиқ қилишнинг ўзига хос 
хусусиятлари.
9.5. Лойиҳа таҳлили ва уларни танлаш босқичлари.
9.6. Товарни бозорга киритиш жараёни. Сотиш ҳажмини прогнозлаш.
9.7. Эксперт баҳолаш усули.
9.8. Фирманинг маркетинг стратегиясини танлаш босқичлари ва мезонлари. 
9.9. Бостон Консалтинг Групп (БКГ) матрицаси, унинг афзалликлари ва 
камчиликлари.
9.10. GE ва М.Портер модели.
 
9.1. Фирманинг ички ва ташқи бозордаги бизнес стратегияси умумий 
концепцияси 
Стратегик маркетинг фаолиятини режалаштириш товарларга бўлган эҳтиёжни, 
барча мавжуд моддий ресурсларни аниқлашни, талаб ва тақлифларни, сотишни
режалаштиришни ва товарларни истеъмолчиларга ўз вақтида ва тўлиқ етказиб 
беришни, сервис хизматлари кўрсатишни, моддий ресурслардан тўла ва тежаб-тергаб 
фойдаланиш ва ҳоказоларни ўз ичига олади.Товарларни истеъмолчиларга сотиш 
режалаштирилаётганда истеъмол қилинмай қолган материаллар, давлат буюртмалари, 
ички имкониятлардан фойдаланиш тўғрисидаги топшириқлар ва материалларга 
берилган 
бюртмалар 
ҳисобга 
олинади.Товарлар 
ишлаб 
чиқарувчилардан 
истеъмолчиларга ўз вақтида ва тўла етиб боришини режалаштириш махсус 
талабномаларни солиштиришни, уларни бажариш учун товарларни етказиб 
берувчиларига топширишни, материаллар етказиб бериш ҳажми ва муддатларни 
белгилашни, қандай транспорт воситалари билан ташишни ва сотиш шаклларини 
белгилашни ҳамда товарларни омборларга келтиришни ўз ичига олади. Товарларни 
тўғри тежаб-тергаб сарфлашни режалаштириш хом ашё материаллари ва ёқилғи 
сарфини нормаллаштиришни, ускуналар, машина ва механизмлардан фойдаланиш 
кўрсаткичларини белгилашни, шунингдек моддий ресурсларни сарфлаш ва асосий 
фондлардан фойдаланиш устидан назорат қилишни кўзда тутади.
Маркетинг қуйидаги тамойиллар асосида режалаштирилади: 
Миллийлик тамойили: маркетинг бизнес-режалари, аввало ҳукумат сиёсатини 
акс эттиради. Сиёсий раҳбарликни хўжалик раҳбарлигидан ажратиб бўлмайди, улар 
бир бутун раҳбарликдир. Бу тамойил хўжалик вазифаларини ҳал этишда 
принципиалликни ва давлат манфаатлари нуқтаи назаридан ёндашишни талаб қилади. 
Миллийлик 
тамойили 
маркетингда 
маҳаллийчилик, 
миллатчилик 
ва 
қариндошчиликка мутлақо йўл қўймайди. 
Етакчи бўғин тамойили. Ҳукумат ҳар бир режалаштириш босқичида энг муҳим 
хўжалик вазифаларини илгари сурадики, миллий иқтисодиётнинг янада юксалиб, 
республика иқтисодиётининг мустаҳкамлаб бориши ва ўша вазифаларнинг 

---

150 
бажарилишига боғлиқ. Бу вазифалар ҳамма босқичларда ҳам бир хил бўлмайди. 
Масалан, бозор иқтисодиётига ўтишнинг шу кундаги босқичида маркетинг бизнес-
режаси бозорни энг аввало, истеъмол буюмлари билан тўйинтириш, саноат 
корхоналарини эса энг янги техника ва технология билан ва умуман 
иқтисодиётимизга бу муаммоларни тезроқ ҳал этиш учун кўплаб чет эл 
инвестицияларини жалб этишга йўналтирмоғи лозим. Яқин келажакда миллий 
иқтисодиётни ривожлантиришнинг асосий йўналиши ишлаб чиқаришнинг прогрессив 
ва иқтисодий жиҳатдан самарали тармоқларини тез суръатлар билан ўстиришга 
қаратилиши кўзда тўтилмоқда. Маркетинг бизнес-режаларида биринчи навбатда ана 
шу етакчи бўғинларни таъмин этишни кўзда тўтилиши зарур. 
Илмий-техника жиҳатидан асосланганлик тамойили. Бу - фан ва техника 
ютуқларини ҳисобга олиш демакдир. Бу тамойил объектив иқтисодий қонунларни 
билиш, иқтисодиётни янада ривожлантириш учун талаб ва эҳтиёжларни ҳисобга ола 
билишни тақозо этади. Маркетинг бизнес-режалари реал бўлишини, техника 
янгиликлари, прогрессив нормалар қўллашни талаб қилади. Маркетинг бизнес-
режалари ҳозирги даврнинг иқтисодий қонунлари асосида тузилиши лозим. Уларнинг 
илмий асосланганлиги кўп жиҳатдан иқтисодий-математик моделлар ва усуллар 
ҳамда компьютер, ҳисоблаш техникаларидан фойдаланиб тузилишига боғлиқ. Бизнес-
режасини тузишда юқорида қайд этилган тамойиллардан ташқари демократик 
централизм ва бошқа принципларга ҳам асосланилади. Маркетинг бизнес-режаси 
миллий иқтисодиёт бизнес-режасининг муҳим ва ажралмас қисмидир. Маркетинг 
бизнес-режаларини барча корхоналар, қурилиш ташкилотлари, вазирликлар, идоралар
ва республикамизнинг марказий режалаштириш органлари ҳам тузади. Демак, 
маркетинг бизнес-режалари миллий иқтисодиётнинг барча тармоқ ва бўғинларида 
тузилади. 
Республика маркетинг бизнес-режалари товарларни ички ва ташқи бозорда 
сотишни, экспорт ва импорт режалари тузишни, маркетинг бюджетини аниқлашни, 
тармоқ режалари эса шу вазирлик ва идораларга қарашли корхона ва 
ташкилотларнинг товарларини сотишни ўз ичига олади.Фирма режалари ҳар бир 
корхонада тузилади. Корхонада маркетинг режаси, аввало, товарга бўлган 
эҳтиёжнинг ҳомаки, дастлабки ҳисоб-китобларга асосланиб ишлаб чиқилади, чунки 
қатъий режа тузиш учун ишлаб чиқариш ва капитал қурилишнинг ҳажми ҳали 
тасдиқланмаган бўлади.
Маркетинг бизнес-режалари маҳсулот таннархи режалари ва молиявий режалар 
билан ҳам узвий боғланган. Маркетинг органлари маҳсулот қийматининг асосий 
қисмини ташкил этувчи ишлаб чиқариш воситаларини ҳам ўз вақтида сотиб ва 
истеъмолчиларни таъминлаб, маҳсулот таннархининг камайишига, фойданинг 
кўпайишига таъсир этади. Бу ҳол маркетинг бизнес-режасида ўз аксини топади. Бунда 
биз материал сарфлаш нормаларини пасайтириш, материаллар, ёнилғи ва ҳоказоларни 
тежаб-тергаб сарфлаш топшириқлари ҳақида фикр юритмоқдамиз. 
Маркетинг 
бизнес-режасининг 
молиявий 
режа 
билан 
боғлиқлиги 
қуйидагилардан иборат: корхоналар кўпинча мавсумий ва бошқа запаслар учун 
банкдан қарз олади, бу қарзлар уларнинг молиявий режасида акс эттирилади. 
Айланма маблағлар нормаси хом ашё материаллари ва ёқилғи заҳираси нормасига ва 
бошқа нормаларга боғлиқ. Бу нормаларнинг ҳаммаси маркетингнинг стратегик
режаларида ҳам ўз аксини топади.