3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

8.3. Ташқи бозор конъюнктурасини тадқиқ қилишнинг кўрсаткичлар 
тизими ва уларни танлаш мезонлари 
Бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш жараёнида муҳим бўлган асосий 
кўрсаткичларни қуйидаги гуруҳларга ажратишимиз мумкин: 

ишлаб чиқариш кўрсаткичлари; 

ички товар айланиш кўрсаткичлари; 

ташқи савдо кўрсаткичлари; 

баҳолар даражаси кўрсаткичлари; 

молиявий кўрсаткичлар. 
1. Ишлаб чиқариш кўрсаткичлари таҳлил қилинганда асосий вазифалар 
қуйидагилардан иборат бўлади: 
• маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича белгиланган режа топшириқларининг 
бажарилиш тиғизлигини текшириш; 
• корхона маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши ва ўзгаришининг 
ҳажми, таркиби, ассортименти, сифати ва бир текисда ишлаб чиқаришга баҳо 
бериши; 
• ўтган ой, квартал, ярим йил, йилга нисбатан режанинг бажарилишидаги фарқни 
ва унинг сабабларини аниқлаш; 
• маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича имкониятларни аниқлаш ва унинг таркиби 
ҳамда сифатини яхшилаш; 
• маҳсулотларни янгилаш даражасини баҳолаш, уларнинг истеъмолчиларнинг 
хоҳиш ва истақларига кўра такомиллаштириш даражасини таҳлил қилиш; 
• ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланиш кўpcaткичларини таҳлил қилиш ва 
бошқалар. 
2. Ички товар айланиш кўрсаткичлари бозор конъюктурасининг ўзгариш 
йўналишини кўрсатади ва ўз таркибига қуйидагиларни олади: 
• тузилган шартнома бўйича истеъмолчиларга товар етказиб бериш режасининг 
бажарилиши кўрсаткичлари; 
• маҳсулот сотиш режасининг бажарилишига таъсир қилувчи омилларни таҳлил 
қилиш кўрсаткичлари; 
• улгуржи ва чакана савдо корхоналарининг маҳсулот сотиш ҳажми 
кўрсаткичлари; 
• истеъмол харажатлари кўрсаткичлари; 

---

146 
• товар заҳиралари кўрсаткичлари; 
3. Ташқи савдо кўрсаткичларига қуйидагилар киради: 
• ташқи савдо айланишининг натура ва қиймат ҳажми; 
• экспорт ва импортнинг натура ва қиймат ҳажми; 
• экспорт ва импортнинг жуғрофий тақсимланиши; 
• савдо баланси қолдиғи ёки соф экспорт; 
• тармоқнинг ёки мамлакатнинг жаҳон экспорти ёки импортидаги солиштирма 
салмоғи; 
• маҳсулот ишлаб чиқаришда ва истеъмол қилишда экспорт ҳамда импортнинг 
улуши. 
4. Баҳолар даражаси ва динамикасини аниқловчи кўрсаткичларига қуйидагилар 
киради: 
• улгуржи ва чакана баҳолар индекси; 
• маҳсулот таннархини таҳлил қилиш кўрсаткичлари; 
• бир сўмлик маҳсулотга кетган харажатларни аниқлаш; 
• ишлаб чиқаришни бошқариш, хизмат кўрсатиш ва сотишни ташкил қилиш 
бўйича харажатларни баҳолаш; 
• аукцион, биржа, ярмарка ва кўргазмаларда амалга ошириладиган олди-сотди 
операцияларининг баҳолари. 
5. Молиявий кўрсаткичларга эса қуйидагилар киради: 
• корхона (фирма)нинг фойдаси, фойда баланси таҳлили; 
• рентабеллик даражаси; 
- қимматбаҳо қоғозлар эмиссияси; 
• корхонанинг акциялари курсини таҳлил қилиш кўрсаткичлари; 
• инфляция даражаси ва муомаладаги пул массаси; 
• валюта курси ва банк депозитлари; 
• ссуда фоизи. 
Корхонанинг фойдаси устида тўхталиб ўтайлик. Бозор иқтисодиёти ишлаб 
чиқаришни бошқариш жараёнида иқтисодий дастақлардан кенг кўламда 
фойдаланишни тақозо қилади. Улар жумласига фойда, соф даромад, баҳо рентабеллик 
даражаси, кредит фоиз ставкалари киради. Уларнинг ичида фойда кўрсаткичи 
корхона хўжалик фаолиятининг белгиловчи сифат кўрсаткичларидан энг 
муҳимидир.Мисол, 
«Зебонур» 
очиқ 
турдаги 
хиссадорлик 
жамияти 
республикамизнинг барча истеъмолчилари учун таниш бўлган фирма. Фирманинг 
асосий фаолияти эркақлар ва аёллар учун кастюм шимлар тикишдан иборат.