3 ЎҚув-услубий мажмуанинг таркибий тузилиши

 
8.4. Турли хил бозорлар конъюнктурасини тадқиқ қилишнинг ўзига хос 
хусусиятлари 
Маркетинг тадқиқотларида бозор конъюнктурасини истиқболлаш ўзига хос 
тамойилларга асосланади, булар қуйидагилардан иборатдир: 

комплекслик тамойили маркетинг тадқиқотларида бозорни ҳар томонлама 
таҳлил ва истиқболлашни англатади; 

мунтазам ёндашиш тамойили асосида амалий жиҳатдан комплекс 
истиқболлашни амалга ошириш имнонини берадиган усул ва иқтисодий математик 
моделларни яратиш ётади; 

истиқболлашнинг узлуксизлик тамойили, бу бозор конъюктурасининг 
хусусиятларидан келиб чиқади ва у доимий равишда ҳисоблалади. Узлуксизлик 

---

147 
тамойилининг моҳияти шундан иборатки, истиқболлаш фирманинг оператив, ойлик, 
квартал, ярим йиллик, йиллик ва келажакдаги режалари орасида тўғридан-тўғри алоқа 
бўлиши тақозо қилинади; 

истиқболлашнииг муқобиллилик тамойили, турли йўналишлар бўйича турли 
хил ўзapo алоқадорлик ва структурали нисбатлар, бозор конъюктураси имкониятлари 
билан боғлиқдир; 

истиқболлашнинг эҳтимоллилик характери, тасодифий жараёнларнинг 
мавжудлигини ҳамда истиқболлаштириладиган жараёнларнинг миқдор жиҳатидан 
бир турлиги ва барқарорлигини сақлашдаги фарқларни акс эттиради, муқобиллилик 
эса бозор конъюктурасини таҳлил қилишнинг сифат жиҳатдан турли хил 
вариантлари,имкониятлари ҳақидаги тахминлардан келиб чиқади. 
Маркетинг фаолиятида бозорни тадқиқ қилиш ва истиқболлаш усулларини 4 та 
катта синфга бўлишимиз мумкин. 
Фактографик усуллар.
Бу истиқболлашнинг шундай усулики, унда ўтган даврда 
бўлиб ўтган ҳақикий омиллардан ахборотли асос сифатида фойдаланилади. Бу 
маълумотлар миқдор ва сифат характерига эгадир. Бозор конъюнктурасини 
истиқболлашнинг фактографик усуллари ўз навбатида 3 турга бўлинади. Биринчи 
тури экстраполяция ва интерполяция усулларининг йиғиндисидан иборат бўлиб, бу 
турдаги моделлар учун чизиқли функцияларни тузишда бошланғич ахборотдан 
фойдаланиш характерлидир. Фактографик методларнинг иккинчи тури иккита ва 
ундан ортиқ ўзгарувчан истиқболлаш объектларининг ўзаро алоқаларини тадқиқ 
қилишда қўлланилади. Кўп ўлчовли статистик усуллар бундай моделларга асос бўла 
олади. Усулларнинг учинчи тури мазкур объектларнинг келгусидаги ривожланишини 
шунгa ўхшаш объектларнинг ривожланиш қонуниятлари бўйича тадқиқ қилишга 
асосланади. 
Эксперт усуллар
у ёки бу соҳадаги мутахассис-экспертларнинг фикр ва 
мулоҳазаларини қайта ишлашга асосланади. Истиқболлашнинг эксперт баҳолаш 
усули интуитив ва аналитик услубни ўз ичига олади. Интуитив усулларга 
экспертларни жалб қилишга, амалда истиқболлаш объектини ривожлантириш 
жараёнларини аниқлаш ҳамда шахсий эрудиция ва туйғу воситасида келгусидаги 
ўзгаришини баҳолашга асосланган усуллар киради. Аналитик усулларга истиқболлаш 
объектини тадқиқ қилиш жараёни моделини мантиқан таҳлил қилишга асосланган 
усуллар киради.