3-son ayrim fanlar chuqur o`rganiladigan ixtisoslashtirilgan maktab-internat

Yangi mavzu bayoni: Yupqa linza yordamida tasvir yasash.

Yupqa linza deb o’zining qalinligi fokus masofasidan kichik bo’lgan linzalarga aytiladi. Yupqa linza yordamida biror buyumning tasvirini hosil qilishda asosan uning tegishli nuqtalarining tasviri hosil qilinadi. So’ngra bu nuqtalar birlashtirilsa buyumning tasviri hosil bo’ladi.

Soddalik uchun bosh optik o’qqa perpendikulyar joylashgan AB kesmaning linza hosil qilgan tasvirini yasaylik . Buning uchun A va B nuqtalardan bosh optik o’qqa parallel va linza markazidan o’tadigan nurlar o’tkazamiz . A nuqtadan chiqqan ikkala nur A^’ nuqtada , B nuqtadan chiqqan ikkala nur esa B^’ nuqtada kesishadi. A^’ nuqtadan B^’ nuqtaga A’B^’ kesmani o’tkazamiz .hosil bo’lgan A’B^’ kesma AB buyumning linza hosil qilgan tasviridir . Tasvir to’nkarilgan ko’rinishda bo’ladi.

T asvir yasashni yanada soddalashtirishni uchun tasviri yasaladigan AB buyumning B nuqtasini bosh optik o’qning ustida qo’yamiz . U holda AB buyumning tasvirini hosil qilish uchun faqat A nuqtadan chiqadigan ikkita nurni o’tkazish yetarli bo’ladi. (a -rasm)

N urlar kesishgan A^’ nuqtadan bosh optik o’qqa perpendikulyar kesma tushiriladi. Hosil qilingan A’B^’ kesma AB buyumning tasviri bo’ladi.

Linza hosil qiladigan tasvirning qayerda hosil bo’lishi , katta kichikligi , to’g’ri yoki to’nkarilganligi , haqiqiy yoki mavhumligi buyumning linza fokusiga nisbatan qanday masofada turganligiga bog’liqdir.

Quyida buyum fokus masofaga nisbatan turli joylarda turganda linzada hosil bo’ladigan tasvirlarni ko’rib chiqamiz :

1. Buyum linzaning ikkilangan fokus masofasi 2F dan uzoqda turgan bo’lsin , ya’ni d > 2F bu holda tasvirning kichiklashgan (k<1) va to’nkarilgan holda fokus bilan ikkilangan fokus orasida hosil bo’ladi. ( a-rasm)

2 . Buyum linzadan ikkilangan fokus masofasi 2F gat eng bo’lgan uzoqlikda turgan bo’lsin ya’ni d=2F bu holda tasvirning kattaligi buyumning kattaligiga teng bo’ladi.(k=1) va tasvir to’nkarilgan holda linzadan 2F uzoqlikda hosil bo’ladi.(b-rasm)

3 .Buyum linzaning fokus masofasi F va ikkilangan fokus masofasi 2F oralig’ida turgan bo’lsin ya’ni F1) va to’nkatilgan holda ikkilangan fokus oralig’igan narida hosil bo’ladi.(d- rasm)

4. Buyum linzaning fokusida turgan bo’lsin d=F bu holda buyumning istalgan nuqtasidan chiqib linzada singan ikki nur o’zaro keshishmaydi, shu bois tasvir hosil bo’lmaydi.( e-rasm)

5 . Buyum linza bilan fokus orasida turgan bo’lsin ya’ni d1) to’g’ri va mavhum tasvir hosil bo’ladi.(f-rasm)

Buyumni kattalashtirib ko’rish uchun linza buyumga ana shunday yaqinlashtirilishi kerak . Yig’uvchi linzadan farqli ravishda sochuvchi linzada buyumning qayerda turganligidan qat’iy nazar hosil bo’lgan tasvir barcha hollarda kichiklashgan , to’g’ri va mavhum bo’ladi.

O `quvchilarni o`rganilgan mavzu bo`yicha BKMlarini sinash maqsadida “Beruniy” “Arximed” va “Nyuton” guruhlariga “Fizik talqinlar” tarqatiladi.

“Beruniy” , “Arximed” va “Nyuton” guruhlari uchun: