3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
4. Milliy boylik tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi 
 
Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar 
tomonidan yaratilgan va avlodlar tomonidan jamg‘arilgan moddiy, 
nomoddiy va intellektual hamda tabiiy boyliklardan iboratdir. 
Milliy boylikni shartli ravishda quyidagi uchta yirik tarkibiy qismlarga ajratish 
mumkin: 
1. Moddiy-buyumlashgan boylik. 
2. Nomoddiy boylik. 
3. Tabiiy boylik. 
Moddiy-buyumlashgan boylik oxir-oqibatda ishlab chiqarishning, unumli 
mehnatning 
natijasi 
hisoblanadi. 
U 
ishlab 
chiqarish 
yaratilganda 
mahsulotlarning joriy iste’mol qilishdan ortiqcha qismini jamg‘arish oqibatida 
vujudga keladi va o‘sib boradi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

148 
Ammo moddiy-buyumlashgan boylikni qator yillardagi yillik yalpi 
mahsulotlar yig‘indisi sifatida tasavvur qilish noto‘g‘ri bo‘lar edi. Chunki bu 
boylikning bir qismi har yili ishdan chiqarib, qaytadan yangilanib turadi (ishlab 
chiqarish vositalari, iste’mol buyumlari). Shu sababli ishlab chiqarish 
vositalarining o‘rnini qoplash bilan bir vaqtda yalpi mahsulotning faqat bir qismi 
moddiy-buyumlashgan boylik sifatida jamg‘arilib boriladi. Demak, qoplash 
fondi va moddiy buyumlashgan boylikning o‘sishi yalpi milliy mahsulot 
hisobiga amalga oshiriladi. 
Milliy boylikning inson mehnati bilan yaratilgan moddiy qismi qiymat 
shakliga ega bo‘lib, tarkibiy tuzilishi bo‘yicha qo‘yidagilarni o‘z ichiga oladi: 
- ishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar); 
- noishlab chiqarish xususiyatidagi asosiy kapital (fondlar); 
- aylanma kapital (fondlar); 
- tugallanmagan ishlab chiqarishning moddiy-buyumlashgan qismi; 
- moddiy zahiralar va ehtiyojlar;
- aholining uy, tomorqa va yordamchi xo‘jaligida jamg‘arilgan mol-mulk.
Moddiy-buyumlashgan boylik o‘sishining asosiy omillari sifatida 
quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
–
mehnat unumdorligining o‘sishi; 
–
ishlab chiqarish samaradorligining ortishi; 
–
milliy daromadda jamg‘arish normasining ortishi. 
Moddiy-buyumlashgan boylik ishlab chiqarishning natijasi va shart-sharoiti 
hisoblanadi. Buning ma’nosi shuki, bir tomondan mahsulotdan milliy boylik 
tomon harakatda boylikning iste’mol qilingan qismining qoplanishi va uning 
ko‘payishi ro‘y beradi. Boshqa tomondan milliy boylik ishlab chiqarishning 
moddiy shart-sharoiti, uning moddiy-texnikaviy asosi hisoblanadi. Bunda ishlab 
chiqarishning o‘sish sur’ati va miqyosi milliy boylikdan foydalanish xususiyatiga 
bog‘liq bo‘ladi. 
Milliy boylikning boshqa qismi tabiiy boyliklar ishlab chiqarishning omili 
bo‘lib ishtirok etadi, uning shart-sharoitini va inson faoliyatining tashqi muhitini 
tashkil qiladi. Tabiiy boylikning asosi tabiat mahsuli bo‘lib, uning vujudga 
kelishi tabiat qonunlari asosida ro‘y bersada, ulardan foydalanish jamiyat 
rivojiga ham bog‘liq bo‘ladi. Foydali qazilma boyliklar, o‘rmonlar, suv va yer 
resurslari tabiatan mavjud bo‘lsada, ishlab chiqarishda faol qatnashadi. 
Tabiat in’omlari o‘zlarining dastlabki ko‘rinishida tabiiy boylik bo‘lib, shu 
holatida inson faoliyatining natijasi hisoblangan ijtimoiy boylik tarkibiga 
kirmaydi. Buning ma’nosi shuki, tabiiy boyliklar jamiyat uchun faqatgina 
potentsial boylik hisoblanadi. Ular inson mehnatining ta’siri oqibatida real 
boylikka aylanadi. 
Milliy boylik nafaqat moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratiladi. Uning 
bir qismi nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida vujudga keltiriladi va 
jamiyatning nomoddiy boyligi hisoblanadi. Nomoddiy sohalarda ashyoviy-
buyum shakl bilan bog‘liq bo‘lmagan alohida turdagi iste’mol qiymatlar hosil 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

149 
qilinadi. Ular ham moddiy ishlab chiqarish sohalarining faoliyat qilishi va 
rivojlanishi uchun, shuningdek bevosita aholining turmush darajasini ta’minlash 
va oshirib borish uchun zarur bo‘ladi. Bunday boyliklarga ta’lim, sog‘likni 
saqlash, fan, madaniyat, san’at, sport sohalarida vujudga keltiriladigan 
nomoddiy qimmatliklar kiradi. Uning tarkibida tarixiy yodgorliklar, arxitektura 
obidalari, noyob adabiyot va san’at asarlari alohida o‘rin tutadi. 
Jamiyatning nomoddiy boyliklarida madaniyat va san’atning rivojlanish 
darajasi, jamiyat a’zolarining to‘plagan ilmiy bilimlari va intellektual darajasi, 
ishlovchilarning ixtisosligi va malakaviy bilim darajasi, sog‘liqni saqlash, ta’lim 
va sportning rivojlanish darajasi o‘z ifodasini topadi. 
SHunday qilib, milliy boylik moddiy buyumlashgan va tabiiy boyliklardan 
ancha keng tushuncha bo‘lib, o‘z tarkibiga jamiyatning nomoddiy tavsifdagi 
qimmatliklarini ham oladi.