3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

12-BOB. IQTISODIY MUVOZANAT NAZARIYALARI VA 
MODELLARI 
Milliy iqtisodiyot miqyosida jamiyatning daromadlari va xarajatlari 
o‘rtasidagi muvozanat asosiy o‘rin tutib, bu yalpi taklif (yaratilgan milliy 
daromad) va yalpi talab (foydalanilgan milliy daromad) o‘rtasidagi 
muvozanatning o‘ziga xos namoyon bo‘lishidir. Bobda dastlab iqtisodiy 
muvozanat tushunchasi va ishlab chiqarish muvozanati darajasini aniqlashga 
turlicha yondashuvlar qarab chiqiladi. Ijtimoiy takror ishlab chiqarish 
mutanosibliklari tizimi va ularning darajasi hamda tarmoqlararo balansning 
mazmuni bayon etiladi. Makroiqtisodiy muvozanatga erishishning bozor 
mexanizmlarini yoritib beriladi. 
1. Iqtisodiy nisbatlar va ularning turlari 
 
Iqtisodiy mutanosiblik (nisbatlar)
– iqtisodiyotning turli tomonlari va 
sohalari o‘rtasida miqdor va sifat jihatdan ma’lum moslik bo‘lishidir. Bunda 
tenglik shart bo‘lmay, ular mos keluvchi nisbatlarda (masalan, 2:3, 5:3, 3:1) 
bo‘lishi mumkin. 
Mutanosibliklarni quyidagi guruhlari tarkibiga kiritish mumkin. 
1. Umumiqtisodiy tavsifdagi mutanosibliklar.
Bunga milliy daromaddagi 
tarkibiy qismlar: iste’mol fondi va jamg‘arish fondi o‘rtasidagi; iqtisodiyotdagi 
tovar va xizmatlar massasi bilan pul massasi o‘rtasidagi; aholining daromadlari 
bilan xarajatlar o‘rtasidagi mutanosibliklarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. 
2. Tarmoqlararo mutanosibliklar.
Milliy iqtisodiyotning muvozanatini 
ta’minlashda tarmoqlararo mutanosibliklar alohida o‘rin tutadi. Mamlakat xalq 
xo‘jaligi juda ko‘p tarmoq va sohalardan iborat bo‘lib, ularning rivojlanishi bir-
biri
ni
taqozo qiladi. Bir tarmoqda yaratilgan mahsulot boshqa tarmoqda iste’mol 
qilinadi yoki pirovard mahsulotga aylantirilib, o‘z iste’molchisini topadi. 
Masalan, qishloq xo‘jalik mahsulotlarning ko‘pchilik qismi (paxta, g‘alla, pilla, 
sut va h.k.) sanoatning tegishli tarmoqlarida qayta ishlanib, pirovard mahsulotga 
aylantiriladi va iste’molchilik tovarlari bozoriga chiqariladi. O‘z navbatida 
sanoatning ishlab chiqarish vositalari yaratadigan sohalarning mahsulotlari xalq 
xo‘jaligining boshqa tarmoqlari (qishloq xo‘jaligi, qurilish va h.k.)da unumli 
iste’mol qilinadi. Bu ularning bir-biriga bog‘liqlikda rivojlanishini taqozo qiladi. 
Tarmoqlararo mutanosibliklarga sanoat bilan qishloq xo‘jaligi va xalq 
xo‘jaligining boshqa tarmoqlari o‘rtasidagi mutanosibliklar misol bo‘ladi.