3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari
ning turli-
tumanligi ular taraqqiyot darajasini qandaydir bitta nuqtai-nazardan baholash 
imkonini bermaydi. Shunga ko‘ra, mazkur maqsadda bir necha asosiy ko‘rsatkich 
va mezonlardan foydalaniladi: 
- mutloq va nisbiy YaIM; 
- milliy daromad va uning aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi miqdori; 
- milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilmasi; 
- mamlakat eksporti va importi tarkibiy tuzilmasi; 
- aholining turmush darajasi, sifati va boshqalar. 
Mamlakatning jahon xo‘jaligidagi o‘rnini aniqlashda bir necha yondoshuvlar 
mavjud. Ulardan eng oddiylari –mamlakatlarni 
aholi jon boshiga to‘g‘ri 
keluvchi daromad darajasi
bo‘yicha guruhlarga ajratish hisoblanadi. Bunday 
yondoshuv BMT, Xalqaro valyuta fondi (XVF), Jahon tiklanish va taraqqiyot 
banki (JTTB) tomonidan qo‘llaniladi. Masalan, JTTB daromad darajasiga ko‘ra 
mamlakatlarning uchta guruhini farqlaydi. 1995 yili aholi jon boshiga to‘g‘ri 
keluvchi milliy daromadlarning quyidagi chegaraviy miqdorlari belgilangan edi:
- daromadlarning past darajasi – 765 dollargacha (49ta mamlakat); 
- daromadlarning o‘rtacha darajasi – 766 dollardan 9385 dollargacha (58ta 
mamlakat); 
- daromadlarning yuqori darajasi – 9386 dollar va undan yuqori (26ta 
mamlakat).
Jahon hamjamiyati mamlakatlarini turkumlashga umumiy asosda yondashib 
xo‘jalik tizimlarining xususiyatlariga
mos ravishda davlatlarning uchta 
guruhini ajratib ko‘rsatish mumkin: rivojlangan, bozor iqtisodiyotiga asoslangan 
holda rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyoti mavjud bo‘lmagan mamlakatlar. 
Rivojlanganlik darajasi
bo‘yicha ham o‘z navbatida uchta guruh farqlanadi: 
1
Karim
о
v I.A. «O‘zb
е
kist
о
n buyuk k
е
lajak sari» T.: «O‘zb
е
kist
о
n», 1998. 267-b
е
t.
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

211 
past, o‘rtacha va yuqori rivojlangan mamlakatlar. Shimoli-sharqiy Osiyo va 
Lotin Amerikasidagi yangi industrial mamlakatlar (YaIM), yuqori daromadli 
neft eksport qiluvchi mamlakatlar (Saudiya Arabistoni, Quvayt va boshqalar), 
eng kam rivojlangan mamlakatlar (EKRM), shu jumladan eng kambag‘al 
mamlakatlar (CHad, Bangladesh, Efiopiya), har xil mintaqaviy ittifoqlar va 
baynalminal guruhlarga ajratiladi. 
Bu barcha turli-tumanlik bir butun yaxlitlikka o‘zaro iqtisodiy 
bog‘liqlikning har xil jihatlari orqali tortiladi. Hozirgi xo‘jalik aloqalarining 
chuqurlashib borayotganligi baynalminallashuvining kuchayishi hamda fan-
texnika revolyutsiyasining keng qamrovli tavsifi, aloqa va kommunikatsiya 
vositalarining butunlay yangi roli sharoitida milliy iqtisodiyot o‘z-o‘zini 
ta’minlash orqali samarali amal qilishi mumkin emas. 
Jahon xo‘jalik aloqalarining tez o‘sishi shunday davrlarga to‘g‘ri keladiki, bu 
davrda ishlab chiqarish omillarining harakati tezlashadi, kapital milliy chegaradan 
o‘sib chiqadi, ishchi kuchi migratsiyasi kuchayadi, xalqaro mehnat taqsimotining 
shakllanish jarayoni tezlashadi. Bu shundan guvohlik beradiki, xo‘jalik 
aloqalarining baynalminallashuvini ko‘p jihatdan ishlab chiqaruvchi kuchlarning 
rivojlanish mantiqi taqozo qiladi, ya’ni u milliy chegaradan o‘sib chiqadi va 
obyektiv ravishda ishlab chiqarishning baynalminallashuvini zarur qilib qo‘yadi.