3-мавзу. Тўлдирувчиларнинг асосий хоссалари ва уларга қўйилган талаблар. Р е ж а намуна танлаш, солиштирма оғирлик. Тўлдирувчиларнинг уйилма зичлиги. Тўлдирувчиларнинг дона ва модда зичлиги

Тỹлдирувчилар йириклиги бỹйича ўлчов идишларининг ỹлчамлари. жадвал-3.3

Доимий массагача қуритилган тỹлдирувчи тарозида тортилиб, 100-150мм баландликдан цилиндр шаклидаги ỹлчов идишига эркин тўкилади ва ортиқчаси металл чизғич билан сидириб ташланади. Кейин ỹлчов идиши тарозида тортилади ва ỹртача натижаси арифметик усулда аниқланади. Уйма зичлик қуйидаги формула бўйича хисобланади:

Шуни таъкидлаш керакки, тỹлдирувчилар уйма зичлигини аниқлаш ỹлчов идиши шакли ва сиғимига, ỹлчов идиши ỹлчамларига, тỹлдирувчилар доналарига боғлиқ. Берилган йирикликдаги тỹлдирувчилар доналари учун, идиш ỹлчами қанча керак бỹлса, тỹлдиргич ҳолати нисбатан донадор материал ҳажми кичик бỹлади. Шу сабабли ЎзРСТ 720-96 “Зичликни аниқлаш усули” бỹйича стандарт ỹлчов идишлар (жадвал-3.3) ғовак тỹлдирувчилар учун қỹлланилади.

Стандарт бỹйича шағал ва чақиқ тош учун йириклигидан келиб чиқиб 2 – 5-10 л сиғимли ўлчов идишлар, қум учун 1 литрли ўлчов идиши ишлатилади. Ғовак тỹлдирувчиларнинг маркаси уларнинг мос уйма зичлиги бỹйига ўрнатилади. Тỹлдирувчиларнинг уйма зичлигини аниқлаш тỹлдирувчилар масса улушини хисоблашга (агар ҳажми маълум бỹлса), корхона таркибидаги омборлари сиғимини, бункерлар сиғимини, бетон таркибини хисоблашда, тỹлдирувчиларни бетонда тўғри тақсимлашда зарурдир.

Шу нарса маълумки, СИ ўлчов системага асосан материалнинг зичлиги унинг солиштирма оғирлигига тенг бўлади, бироқ солиштирма оғирлик ўлчовсив катталик бўлиб, ўз навбатида зичлик г/см3 бирлиги билан белгиланади. Инглиз ва америка ўлчов системасига асосан зичлик фунт/фут3 билан белгиланади, ҳамда зичликни материалнинг солиштирма оғирлигини сувнинг ҳажмий оғирлигига бўлиб аниқланади (бунда 62,4 фунт/фут3).

Шуни таъкидлаш лозимки, бундай усулда фақат тўлдирувчининг алоҳида доналари зичлиги аниқланади. Тўлдирувчини ҳажми бўйича дозировкасида, ҳамда материалнинг массаси бўйича сарфини ҳисоблашда тўлдирувчининг уйилма ҳажмий оғирлигини билиш зарур ҳисобланади, бунда тўлдирувчининг барча ҳажми уйилма ҳолатида бўлади (бўшлиқлари билан биргаликда). Тỹлдирувчиларнинг уйилма ҳажмий оғирлигини аниқлаш тỹлдирувчилар масса улушини хисоблашга (агар ҳажми малум бỹлса), корхона таркибидаги омборлари сиғимини, бункерлар сиғимини, бетон таркибини хисоблашда, тỹлдирувчиларни бетонда тўғри тақсимлашда зарурдир.