3-мавзу. Тўлдирувчиларнинг асосий хоссалари ва уларга қўйилган талаблар. Р е ж а намуна танлаш, солиштирма оғирлик. Тўлдирувчиларнинг уйилма зичлиги. Тўлдирувчиларнинг дона ва модда зичлиги

Агар тўлдирувчи юзасида сув пленкаси мавжуд бўлса, у ҳолда унинг ҳажмини ортиши туфайли кичик зичликда солинади. Бироқ шуни таъкидлаш лозимки, тажриба шароитида аниқланган уйилма ҳажмий оғирлик дала шароитида аниқланган уйилма ҳажмий оғирликдан фарқ қилиши мумкин.

Тỹлдирувчилар доналари зичлиги, бу қуруқ шағал ëки чақиқ тош намунаси массасининг унинг доналари ҳажми йиғиндисига нисбатан айтилади. Тỹлдирувчилар доналари ҳажми, тўлдирувчилардан олинган намуналарни сувда ва ҳавода массасини ỹлчашдаги фарқ билан аниқланади. Бунинг учун тỹлдирувчилар намунасини сувда ỹлчашда ундаги ғоваклар сув билан тỹлади, шу сабабли тỹлдирувчилар намунаси олдиндан сувга солиб қўйилади .

Тỹлдирувчилар доналари зичлиги (г/см³) қуйидаги формула орқали аниқланади:

Бу ерда: m1- тỹлдирувчи намунасининг қуруқ ҳолатдаги массаси, г.

m2- тỹлдирувчи намунасининг сув шимгандан сỹнг, ҳавода ỹлчанган массаси, г.

m3- тỹлдирувчи намунасининг сув шимгандан сỹнг, сувли муҳитда ỹлчанган массаси, г.

ρсув– сувнинг зичлиги, 1г/см³ га тенг.

Тўлдирувчиларнинг дона зичлигини аниқлашда, ишни қулай бориши учун ЎзРСТ 720-96 “Зичликни аниқлаш усули” бỹйича шағал ёки чақиқ намунаси 1л ҳажмдаги махсус перфорирланган идишга жойлаштирилади, биргаликда барча жараëнлар бажарилади.

ЎзРСТ 720-96 “Зичликни аниқлаш усули” бўйича қиздирилган кварц қуми ишлатилади. Бунда қум идишга юқорисигача тỹлдирилади, сỹнгра галма-гал тỹлдирувчи донаси қỹшилади, идиш яна қум билан тỹлдирилади ва қолган қум ҳажми ỹлчанади. Буни охирги эса тỹлдирувчи донаси ҳажмига мос келади, бунда қум ва идишни зичлаш мумкин эмас.

Тỹлдирувчининг сувли муҳитдаги ҳажми, унинг қум ëки бошқа муҳитдаги ҳажмидан фарқ қилиши мумкин.

Бетон таркибини ҳисоблашда бетон таркибида тỹлдирувчи донаси эгаллаган ҳажмни билиш керак. Кỹп тỹлдирувчилар учун айниқса очиқ ғовакли тỹлдирувчилар учун бу ҳажм юқорида келтирилган усулда кам аниқланади, чунки дона очиқ ғоваклари сув ëки цемент билан тỹлади.

Шу сабабли ЎзРСТ 720-96 “Зичликни аниқлаш усули”га кỹра тỹлдирувчи доналарининг зичлигини цемент қоришмада аниқлаш яхши самара беради. Қуруқ ғовак тỹлдирувчи (шағал ëки чақиқ тош) 3,5 л ҳажмда, 1,7 кг цемент ва 3,4 кг кварц қуми олинади.