3 мавзу. Статистик кузатиш усули

2.4. Статистик кузатиш маълумотларини қабул қилиш ва назорат. Назорат турлари.

Статистик кузатиш ташкилий амалиётда тўпланган маълумотлар тўғри ва аниқлигини назорат қилиш муҳим ўрин эгаллайди. Кузатишнинг ҳозирги даврда ташкил қилиниши олинадиган маълумотларнинг ишончлилиги ва илмий асосланганлигини тўлиқ таъминлайди. Лекин, турли сабабларга кўра кузатиш формулярларида ноаниқликлар ва хатоларга йўл қўйиш мумкин. Шу, сабабли тўпланган маълумотлар қайта ишланишидан илгари атрофлича текширилади.

Кузатиш хатолари турли сабабларга кўра юзага келади ва у қайд қилиш хатоларига ҳамда репрезентативлик (вакиллик) хатоларига бўлинади.
Қайд қилиш хатолари ялпи кузатишда ҳам, қисман кузатишда ҳам юзага келиши мумкин. Бу хато ҳақиқий маълумотлар билан статистик кузатиш жараёнида қайд қилинган маълумотлар ўртасидаги фарқдан иборатдир.
Репрезентативлик (вакиллик) хатоси фақатгина қисман кузатишга хос хато бўлиб, танлаб олинган тўплам билан бош тўплам умумлаштирувчи кўрсаткичлари ўртасидаги фарқ асосида юзага келади.
Хато тасодифий ҳамда мунтазам хатога бўлинади. Тасодий хато тасодифий сабабларга кўра юзага келади. Бу қайд қилувчининг ёки жавоб берувчининг тасодифий адашуви натижасида ёки хисоблаш жараёнида йўл қўйилиши мумкин бўлган арифметик хато асосида юзага келади.
Бундай хатолар кўрсаткичларнинг кўпайишига ёки камайишига сабаб бўлиши мумкин. Катта миқдордаги кузатишларда натижага таъсир қилмаслиги мумкин.
Мунтазам хато фақат бир томонга, яъни курсаткични кўпайтириш ёки уни камайтиришга қаратилган бўлиши мумкин. Бу хатолар ўлчов асбобларининг нотўғрилиги ҳисобига ёки яхлитлашдаги хатолар ҳасобига юзага келади.
Хато атайлаб ҳам қилиниши мумкин, бу нотўғри маълумот берган шахслар айби билан содир бўлиши мумкин.
Атайлаб қилинган хатога давлат ҳисоботларида учраши мумкин бўлган қўшиб ёзишларни мисол қилиш мумкин.
Статистик кузатишнинг хатоларини аниқлаш ва уни бартараф қилишда ташқи назорат, мантиқий назорат турларидан фойдаланилади.
Ташқи назоратда формуляр бланкалардаги саволларга тўлиқ жавоб берилганлиги аниқланилади.
Мантиқий назоратда кузатиш дастурининг алоҳида саволларига берилган жавобларни мантиқан тўғрилиги текшириб кўрилади.
Арифметик назорат статистик кузатиш формулярларида келтирилган бир - бирига боғлиқ бўлган кўрсаткичларни текширишга қаратилган.
Статистик кузатиш маълумотларини назорат қилишда, нафақат йўл қўйилган хатоларни аниқлаш, балки уларнинг юзага келиш сабабларини ҳам аниқлаш муҳимдир.

“Статистик кузатиш усули” мавзуси бўйича