3 мавзу. Статистик кузатиш усули

Тўпланадиган маълумотлар манбаига қараб: бевосита, ҳужжатли ва сўроқ орқали ўтказиладиган кузатишга бўлинади.
Бевосита кузатиш, ўрганиладиган ҳодисалар белгиларини қайд қилувчилар томонидан ўлчаш, санаш, қараб чиқиш натижасида фактларни аниқлаш асосида амалга оширилади.
Масалан: инвентаризация натижасида товар қолдиқларини аниқлаш ва ҳоказо шу сингарилар.
Ҳужжатли кузатиш маълумотлар манбаи сифатида турли хужжатлардан фойдаланиш асосида амалга оширилади. Маълумки корхоналар фаолияти тўғрисидаги ҳисоботни тузиш учун, бухгалтерия ҳисобининг хужжатларидан фойдаланилади.
Сўроқ орқали кузатиш эса сўроқ қилинаётган шахсларнинг жавоблари асосида олинадиган маълумотлар орқали амалга оширилади. Кузатишнинг бу тури ахолини рўйхатга олиш, турли социологик ва кўпчилик фикрини ўрганиш сингари тадбирларга хосдир. Статистик кузатиш усуллари бўйича ҳам, яъни статистик маълумотларни тўплаш усули бўйича ҳам фарқланади.
Кузатишнинг ҳисобот, экспедицион, ўз-ўзини қайд қилиш ва анкета орқали кузатиш усуллари қўлланилади.
Ҳисобот усули турли ташкилот, корхона ва муассасалар белгиланган муддатларда текширадиган ҳисоботларга асослангандир.
Экспедицион усулнинг моҳияти шундаки, ҳар бир кузатиш бирлигига махсус шахслар - ҳисобчилар (қайд қилувчи)лар юборилади. Улар махсус формулярларда кузатиладиган ҳодисалар тўғрисида маълумотларни қайд қилади.
Ўз - ўзини қайд қилиш усулига мувофиқ махсус ходимлар томонидан тегишли бланкалар билан таъминланади ва уларни тўлдириш бўйича кўрсатмалар берилади. Бланкаларни эса ўзлари тўлдирадилар.
Анкета орқали кузатишда эса, маълум доирадаги шахсларга махсус анкеталар (сўроқномалар) берилади ёки матбуотда эълон қилинади. Бу анкеталарни ихтиёрий.
Статистик кузатишнинг тури ва усулларининг танлаш бир қанча омилларга боғлиқдир, улардан энг муҳимлари, кузатиш мақсадлари ва вазифалари, кузатилаётган объект хусусиятлари, натижаларининг аниқланиш муддати, махсус кадрларнинг мавжудлиги, маълумотларни йиғиш ва қайта ишлаш учун зарур бўлган техник воситаларнингмавжудлиги ва шу сингарилардир.