3-мавзу: ривожланиш фалсафаси

Қарама-қаршилик деб бир бутун яхлит нарса, ҳодисада айни бир вақтда ўзаро бирга бўлишини талаб қиладиган ва айни вақтда бир-бирини инкор қиладиган томонларга айтилади.Электрнинг мусбат ва манфий зарядлари, тирик ҳаётнинг ассимиляция ва диссимиляция жараёни, жамиятда озодлик ва қарамлик, ҳурлик ва қуллик, эркинлик ва зарурият ва ҳ.к. Қарама-қаршиликлар узвий бирликда мавжуд бўлади. Буни мижозий маънода ''кураш'' деб юритадилар. Қарама-қаршиликлар бирлиги ва уйғунлиги нарса ривожида, борлиқ тараққиётида муҳим, ҳал қилувчи ролни ўйнайди.
Зиддият нима? Зиддият деб қарама-қарши томонлар ўртасидаги муносабатга айтилади. Бу муносабатлар ўз характерига кўра турли даража ва мазмунга эга. Қарама-қаршиликлар тенг бўлганда бу муносабат томонларнинг бирлигини ва ҳатто бир хиллигини билдиради. Бу ҳолда зиддият бўлмайди. Вақт ўтиши билан томонлар айнийлиги, бирлигида тафовут ва фарқлар келиб чиқади. Шунинг учун тафовут ва айният ҳам қарама-қаршиликлар ўртасидаги турли даражадаги муносабат турларидир.
Тафовут нима? Тафовут деб нарсаларнинг нисбий ўзгарувчанлигига айтилади. Тафовут нарсаларнинг ўз-ўзига айни эмаслиги, ўз-ўзидан ва ўзга буюмлардан фарқ қилишини ифодалайди. Тафовут айниятнинг бағрида пайдо бўлади. Айният тафовутлидир, тафовут айниятлидир.
Зиддият ҳақидаги таълимотларга кўра у бир қанча шаклларда учрайди: антогонистик ва ноантогонистик зиддият; асосий ва асосий бўлмаган зиддият; муҳим ва муҳим бўлмаган зиддият; устивор, бош зиддият; ички ва ташқи зиддиятлар.
Уларнинг келиб чиқиш сабабларини билиш, уларни бартараф этиш йўлларини ишлаб чиқиш муҳим методологик аҳамиятга эга. Чунончи, Ўзбекистонда ўтган асрнинг 80-йиллари охирида миллатлараро муносабатларда кескин вазият ва қарама-қаршиликлар юзага келган эди. Миллий мустақилликнинг қўлга киритилиши ва оқилона сиёсат олиб борилиши натижасида миллатлараро муносабатлардаги кескинликнинг олди олинди, республикада яшовчи барча-миллат ва элатларнинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатлари Ўзбекистон Конституциясида ўз аксини топди, миллий тистиқлол мафкурасида миллатлараро ҳамжиҳатлик асосий ғоя сифатида ўрин эгаллади. Бу ғоялар изчиллик билан амалга оширилмоқда. Зеро, И.А.Каримов ёзганидек, «миллатлараро муносабатлар соҳасида муайян, ноантогонистик зиддиятларнинг мавжудлиги янги мустақил давлатларнинг қарор топиш даври учун реал ҳодисадир» (Ўша асар, 75-б.).
Ҳозирги пайтда Ўзбекистонда миллий муносабатларга катта Эътибор бераётир. Республикамизда ҳозир 1 миллиондан ортиқ қозоқлар, 300 минг корейс, 700 мингдан ортиқ тожик ва бошқа юзлаб миллатлар истиқомат қилади. Уларнинг хилма-хил эҳтиёжларини тўла қондиришга ҳаракат қилинмоқда. Миллий тилда мактаблар очилди, китоблар чоп этилди, теле-радио кўрсатувлар ва эшиттиришлар, миллий маданият марказлари ташкил топди, давлатни бошқариш ишларига кенг жалб этилмоқда.
Ижтимоий ҳаётда зиддиятлар бўлмайди деб айтиш қийин. Улар қаерда намоён бўлмоқда?Социал зиддиятлар социал гуруҳлар, синфлар, миллатлар, давлатлар ижтимоий-сиёсий кучларнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маънавий ривожланиш соҳасида намоён бўлади. Чунончи, «Ўтиш даврида эскича ва янгича фикрлаш ўртасидаги, ўтмиш ва ҳозирги замоннинг қадриятлар тизими ўртасидаги зиддиятлар янада кескинлашади» (Ўша асар, 215-б.). Бу ўтмиш ва ҳозирги замон, яъни вақт оралиғидаги қарама-қаршиликлардир.Ижтимоий зиддиятларнинг келиб чиқиш сабабларини илмий таҳлил этиш уларни ҳал этишнинг муҳим калитидир. Антогонистик зиддиятлар синфий, этник, миллий, ирқий, диний ва бошқа соҳаларда ҳам намоён бўлиши мумкин. Бундай зиддиятлар жамият ва алоҳида шахслар ўртасида, турли давлатлар, ижтимоий-сиёсий тузумлар ўртасида ҳам пайдо бўлиши мумкин.