3-mavzu. Obligatsiyalar bozori. Aksiyalar bozori. Reja

4.2-rasm. Aksiyalarni konvertatsiya qilish turlari.
Konsolidatsiya (teskari split) – jamiyatning bir aksiyalarini nizom kapitali hajmi o‘zgarmagan holda bu aksiyalar sonini kamaytirgan holda boshqa aksiyalariga almashtirish.
Konvertatsiya qoidalari
1. Oddiy aksiyalarni imtiyozli aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlarga konvertatsiya qilish ruxsat etilmaydi.
2. Imtiyozli aksiyalarni obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlarga konvertatsiya qilish, aksiyalarni istisno qilganda, ruxsat etilmaydi. 3. Obligatsiyalarni aksiyalarga konvertatsiya qilish aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishining qarori bo‘yicha yoki jamiyatning Direktorlar Kengashi (Kuzatuv kengashi) bir ovozdagi qarori bo‘yicha amalga oshirilishi lozim.
4. Agarda jamiyatning ma’lum bir turdagi va toifadagi e’lon qilingan aksiyalari miqdori bunday qimmatli qog‘ozlar ularni xarid qilish huquqini beradigan shu turdagi va toifadagi aksiyalar miqdoridan kam bo‘lsa, jamiyat uning aksiyalariga konvertatsiya qilinadigan obligatsiyalar va boshqa emission qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish huquqiga ega emas.
Aksiyadorlik jamiyati kapitali Jamiyat kapitali – bu uni moliyalashtirish manbasidir. Biznes yuritish uchun xarid qilinishi mumkin bo‘lgan hamma narsa aktiv deb ataladi va kapital hisobiga moliyalashtiriladi. Har qanday aktiv biron narsaga huquq bilan bog‘liq bo‘ladi, passiv (kapital) esa aksiyadorlar yoki kreditorlar oldida majburiyat hisoblanadi.
Kompaniya aktivlari uning mulki deb ataladi, qoidaga ko‘ra, jismoniy shaklga (pul, binolar, xomashyo, tovarlar) yoki qarz talab qilish rasmiylashtirilgan huquqiga (debitorlik qarzlari) ega bo‘ladi.
Kompaniya passivlari – bu uning kapitali, biron kishi oldida majburiyatni ifodalaydi va «kimniki?» degan savolga javob beradi.
Agar kompaniya balansini sxema ko‘rinishida aks ettiradigan bo‘lsak, bunda kapital uning o‘ng qismini tashkil qiladi.
Kapital ikki qismga bo‘linadi:
–o‘z kapitali – barcha aksiyadorlarning mulki hisoblanadi. Jamiyat uni aksiyadorlarga qaytarishi yoki ular o‘rtasida foydani taqsimlashi shart emas. Biroq uni bepul deb ham bo‘lmaydi, chunki aksiyadorlar, samarasiz rahbarlik holatida uni almashtirishi mumkin;
–qarz kapitali – jamiyatning kreditorlar oldidagi qarzlarini (kreditorlik qarzlarini) ifodalaydi. Bu mavzuda qarz kapitali ko‘rib chiqilmaydi, chunki aksiya – mulk titulidir.

Aksiyadorlik jamiyatida nizom kapitali joylashtirilgan (sotilgan) aksiyalar nominallaridan shakllanadi.

Nizom kapitali – joylashtirilgan aksiyalar nominal qiymatlari yig‘indisi.
Kompaniya tashkil qilingan paytda barcha aksiyalar nominal bo‘yicha joylashtiriladi. Biroq uning faoliyati rivojlanishi bilan aksiyalar qiymati ortadi va ular qimmatroq narxda sotilishi mumkin bo‘ladi. Nizom kapitaliga hattoki sotishda ham faqat aksiya nominalini yozish mumkin ekanligi sababli ortiqcha summa qo‘shimcha kapital hisobiga yoziladi. Shuningdek, qo‘shimcha kapitalga asosiy vositalarni qayta baholash summalari ham kiritiladi.