3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Казуал шарҳлаш умуммажбурий характер касб этмайдиган, балки ҳуқуқий нормани аниқ ҳодиса, ҳаётий ҳолатга қўллаш учун кўзланган расмий талқин этишдир. Казус-ҳодиса, ҳаётий факт. Казуал шарҳлаш суд ва бошқа ваколатли органлар томонидан кўрилаётган ва ҳал қилинаётган аниқ ишлар бўйича тегишли нормага берилади ва фақат шу иш учун мажбурийдир.
Суд органлари ҳар бир фуқаролик, жиноий, маъмурий ва бошқа ишларни кўраётганда тегишли ҳуқуқий нормалар билан бу ишларни кўриб, ҳал қилиш чоғида ҳуқуқий нормаларни казуал шарҳлайди. Суднинг ҳар бир фуқаролик иши бўйича чиқарган қарори ёки жиноий ишлар бўйича чиқарган ҳукми ҳуқуқий нормани казуал (казус) шарҳлаш асосида амалга оширилади.
Ҳуқуқий нормаларни суъектга кўра шарҳлашнинг иккинчи тури норасмий шарҳлашдир. Норасмий шарҳлаш - ҳуқуқ маз- мунини шундай шарҳлашни назарда тутадики, бундашарҳлаш махсус ваколат берилмаган органлар ёки шахслар томонидан амалга оширилади, шарҳлаш натижалари мажбурий аҳамият касб этмайди, юридик оқибатларга сабаб бўлмайди. Норасмий шарҳ- лашнинг аҳамияти, унинг ишонарлилиги, илмий асосланганлиги ҳамда ушбу фаолиятни амалга ошираётган шахсларнинг шахсий обрў-эътиборига боғлиқдир. Масалан, Ўзбекистон Республика- сининг Конституциясига шарҳлар, Жиноят кодексига шарҳлар, Фуқаролик кодексига шарҳлар шулар жумласидандир.
Норасмий шарҳлашнинг оддий, касбий ва доктринал каби турлари мавжуд.
Оддий шарҳлаш ҳуқуқий фаолият соҳасида мутахассис бўлмаган фуқаролар кундалик ҳаётда юзага келадиган ҳуқуққа оид ҳодиса ва ҳаракатларга нисбатан ўзларининг субъектив фикрини билдириши ҳамда ўзининг ҳуқуқий билими даражасида ҳуқуққа оид масаланинг мазмунини аниқлашдир.
Касбий шарҳлаш деганда, кундалик амалиётда хизмат фао- лияти нуқтаи-назаридан доимий равишда шуғулланадиган ҳуқуқ- ни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг мавжуд ҳуқуқ нормаларини мазмун ва моҳиятини ёритишга қаратилган фикри ва мулоҳазалари тушунилади. Касбий шарҳлаш билан асосан судья, прокурор, терговчи, адвокат, нотариус ва бошқа юридик касб вакиллари шуғулланишимумкин.