3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Доктринал шарҳлаш деганда, кундалик фаолиятида бево- сита ҳуқуқдаги муаммоларга дуч келувчи ва уларни бартараф этиш билан шуғулланувчи мутахассис, юрист-олимларни мавжуд ҳуқуқ нормаларининг моҳиятини ёритиб беришга йўналтирилган изоҳ- лари тушунилади. Татбиқ этилаётган нормаларни илмий (доктри- нал) шарҳлаш илмий ходимлар, олимлар, мутахассислар томонидан монографиялар, дарсликлар, маърузалар ва илмий мақолаларда амалга оширилиши мумкин. Бундай шарҳлар илмий характерга эга бўлиб, мажбурий (норматив) аҳамият касб этмайди.
Ҳуқуқий нормаларни шарҳлаш мақсади қонун чиқарувчи идора назарда тутган ҳуқуқий меъёрнинг маъносини айнан аниқ- лашдан иборат. Қонун чиқарувчи идора ўз иродасини тил воси- таларида ифодалайди. Шунинг учун унинг сўзлар ёрдамида ифо- даланган иродаси ҳар доим ҳам унинг ҳақиқий мазмуни билан мос келмаслиги мумкин. Ҳуқуқ нормаси маъносининг бир хил- лиги ва тўла аниқлиги шарҳлашнинг натижаси ҳисобланади. Шунга кўра, шарҳлашнинг ҳажмига кўра турларифарқланади.
Ҳажмига кўра шарҳлаш – қонун чиқарувчи идора ҳуқуқий нормага жо этган ҳақиқий маънони англаш мақсадини назарда тутади. Шарҳлашнинг натижасига кўра том маънода (айнан), чекланган ва кенгайтирилган шарҳлаш каби турлари фарқланади.
Ҳуқуқни том маънода шарҳлаш деганда, татбиқ этилаётган ҳуқуқ яратувчи идоранинг иродаси билан унинг ҳуқуқий нормада сўзда ифодаланган иродаси бир бўлганда қўлланадиган изоҳлаш тушунилади. Том маънода шарҳлаш фанда «айнан» шарҳлаш ҳам деб аталади. Бунга мисол қилиб Ўзбекистон Республикаси Конс- титуциясининг 21-моддасини кўрсатиш мумкин. Унда шундай дейилган: «Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ягона фуқаролик ўрнатилади. Ўзбекистон Республикасининг фуқароли- ги, унга қандай асосларда эга бўлганлигидан қатъи назар, ҳамма учун тенгдир». Шунингдек, ҳуқуқий нормаларни сўзнинг том маъносида шарҳлашга мисол сифатида Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 22-моддасини келтириш мумкин.Унда«Ўзбекистон Республикаси ўз ҳудудида ҳам, унинг ташқарисида ҳам ўз фуқароларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш ва уларга ҳомийлик кўрсатишни кафолат»лаши мустаҳкамланган.