3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

22-БОБ. Ҳуқуқ нормаларини шарҳлаш

22.1. Ҳуқуқ нормаларини шарҳлаш тушунчаси ва заруриятлари.....

22.2. Шархлашнинг субъектлар бўйича турлари....
22.3. Ҳуқуқ нормаларини шарҳлашнинг усуллари ва ҳажми....
22.4. Ҳуқуқни шарҳлаш актлари: тушунчаси, хусусиятлари ва турлари....

22.1. Ҳуқуқ нормаларини шарҳлаш тушунчаси ва заруриятлари

Ҳуқуқни шарҳлаш юриспруденцияда алоҳида аҳамият касб этади. Шарҳлаш фақат юридик фанларга тегишли бўлмай, балки ёзма манбалар билан ишлайдиган барча ижтимоий фанларда ҳам қўлланилади. Шарҳлашнинг тарих, адабиётшунослик ва бошқа ижтимоий фанларда билиш ва талқин қилиш усули сифатида тутган ўрни беқиёсдир.

Шарҳлаш – муайян фаолият, жараён (ақлий-иродавий, ташкилий) бўлиб, у муайян муддатда амалга ошади. У ўз ичига иккита мустақил жиҳатни, яъни англаб олиш (ўзи учун) ва тушунтириш (бошқалар учун)ни қамраб олади.
«Шарҳлаш» - лотинча «interpretation» иборасидан олинган бўлиб, уни кенг ва тор маънода талқин этиш мумкин. Шарҳлашни кенг маънода тушунишда, табиий ёки ижтимоий ҳодисаларни тушунтиришга қаратилган ҳар қандай билиш жараёни назарда тутилади. Тор маънода эса – сўзлар, иборалар, формула ва рамз- ларни, яъни табиий ёки сунъий тил белгиларини аниқлашти- ришни англатади. Ижтимоий фанларда «шарҳлаш» атамаси«талқин қилиш», «изоҳлаш», «тушунтириш» каби сўзларнинг синоними тарзида қўлланилади.
Ҳуқуқни шарҳлаш тушунчаси адабиётларда турлича талқин этилади. Баъзи бир муаллифлар, ҳуқуқни шарҳлаш деганда – фақат ҳуқуқ нормаси мазмунини аниқлаб олишни тушунсалар, бошқалар эса, ҳуқуқий норма мазмунини тушунтиришни шарҳ- лаш деб ҳисоблайдилар. Учинчи ёндашув тарафдорларининг фикрича, ҳуқуқни шарҳлаш – ҳуқуқ мазмунини ҳам аниқлаш, ҳам тушунтириб беришдан иборат. Ҳуқуқни шарҳлаш тушунчасини идрок этишда дастлабки икки ёндашувда бир томонламаликка йўл қўйилади. Аслида, шарҳлаш – ҳуқуқ мазмунини аниқлаш ва уни тушунтириб беришдан иборат мураккаб ижодий жараён бўлиб, ҳар икки жиҳатнинг ягоналигида намоёнбўлади.
Ҳуқуқни шарҳлашнинг икки жиҳати қуйидагилардан иборат: