3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Ҳуқуқий тартибга солишнинг қуйидаги методларини кўрсатиб ўтиш мумкин:
рухсат бериш – шахсларнинг фаол ҳаракатлар олиб боришлари учун ҳуқуқлар тақдим этиш;
ман этиш – муайян турдаги ҳаракатларни содир этишдан тийилиб туриш мажбуриятини юклаш;
позитив мажбурлов – муайян фаол ҳаракатларни амалга ошириш мажбуриятини юклаш.
Айнан ана шу усул ва воситалар ўзаро уйғунликда ҳуқуқ соҳасининг методини ташкил этади. Мисол тариқасида ер ҳуқуқида ушбу усулларнинг қўлланилишига эътибор беринг: 1) рухсат бериш-ердан фойдаланишни ташкил этишда қўлланилади. 2) розилик бериш-давлат органларининг ердан фойдаланувчилар томонидан тайёрланган меъёрларни ҳамда фойдаланишга оид бошқа қоидаларни тасдиқлаши ва розилик бериши. 3) ман этиш-атроф-муҳитни муҳофаза этишда ерлардан фойдаланиш ёки маълум бир ҳудудларда маълум бир фаолиятни амалга оширишни таъқиқлаш. 4) мажбурий кўрсатмалар бериш.
Ҳуқуқ институтлари – бу ўзаро боғлиқ бўлган бир турдаги ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар гуруҳидир. Масалан, фуқаролик ҳуқуқи соҳасида – мулк ҳуқуқи институти, жиноят ҳуқуқи соҳасида – давлатга қарши жиноятлар институти кабилар амал қилади ва бошқалар. Ушбу ҳуқуқ институтлари ўзлари тегишли бўлган ҳуқуқ соҳасининг ички таркибий қисмидир. Ўз навбатида, юқоридаги мисолимизда биринчиси – мулкий муносабатларни, иккинчиси давлатга қарши жиноят қилишдан келиб чиқадиган муносабатларни тартибга солувчи нормаларнинг мустақил гуруҳини ташкил этади. Бу соҳадаги ҳуқуқ институтлари бирлашиб, муайян ҳуқуқ соҳасини ташкил этади.
Ҳуқуқ соҳаси – бу ўзига хос ижтимоий муносабатларнинг муайян соҳасини тартибга солувчи ҳуқуқ нормалари ва ҳуқуқ институтларининг йиғиндисидир. Масалан, молиявий муносабатлар-молия ҳуқуқ соҳаси билан, меҳнат муносабатлари – меҳнат ҳуқуқи соҳаси билан, ер билан боғлиқ муносабатлар – ер ҳуқуқи соҳаси билан тартибга солинади ва ҳоказо. Ҳуқуқ соҳаси – ҳуқуқ тизимининг асосий қисми ва мустақил бўғини. Ҳар бир ҳуқуқ соҳасида умумий қисм мавжуд бўлиб, унда шу соҳага тегишли ижтимоий муносабатларни тартибга солишнинг умумий принцип ва қоидалари баён этилади.