3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

19.3. Ҳуқуқий норматив ҳужжатларни тизимлаштириш тушунчаси ва турлари

Ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келиши, ўзгариши ва бекор бўлиши билан боғлиқ масалалар жуда кенг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар доираси билан тартибга солинади. Мазкур ҳужжатларни қўллаш жараёнини енгиллаштириш ва шу асосда ҳуқуқий тартибга солишнинг самарадорлигини оширишда қонунчилик ҳужжатларини тизимлаштириш муҳим аҳамият касб этади.

Норматив ҳуқуқий ҳужжатларни (қонунчиликни) тизимлаштириш уларни тартибга солиш ва такомиллаштириш бўйича амалга ошириладиган фаолият бўлиб, у ушбу ҳужжатларни белгиланган ва ўзаро ички боғланган тизим ҳолига келтиришни англатади. Бинобарин, норматив ҳуқуқий ҳужжатларни тизимлаштириш ҳуқуқий тартибга солишни такомиллаштириш, қонунчиликни эскирган актлар ва ўзаро қарама-қарши нормалардан ҳалос этиш, норматив ҳужжатлардан фойдаланишни енгиллаштириш ва соддалаштириш, жамиятнинг ҳуқуқий маданияти ва ҳуқуқий тарбияси даражасини оширишда катта аҳамиятга эга.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тизимлаштириш қуйидаги мақсадларда амалга оширилади:
– қонунчиликни ривожлантириш ва янада такомиллаштириш;
– норматив ҳужжатларни тўғри англаш ва қўллаш;
– зарур бўлган норматив ҳужжатни (нормани) топишни енгиллаштириш;
– жорий қонунчиликдаги зиддиятлар, ноаниқликлар, такрорланишлар, бўшлиқларни бартараф этиш;
– ҳуқуқий муносабат субъектларининг ҳуқуқий онг ва маданиятини шакллантириш ва бошқаларда.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тизимлаштириш турлари сифатида кодификация, инкорпорация, консолидацияни кўрсатиш мумкин.
Кодефикациялаштириш (Кодекслаштириш)– қонунчилик ҳужжатларини тизимлаш- тиришнинг энг юқори шаклидир. Мазкур амал туфайли қонун- чилик тармоғидан муҳим ҳуқуқий нормаларни мантиқий бирлаш- тирувчи комплекс ҳужжат (кодекс) вужудга келтирилади. Ко- декслаштиришда норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар шунчаки, оддий- гина тўплаб бирлаштирилмайди, балки ҳуқуқий тизимнинг уму- мий принципларидан келиб чиқиб, тармоқдаги барча норматив материал ички мутаносиб, бир бутун ва илмий тизимлаштирилган ягона акт кўринишида баён этилади.