3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Қонунлар мажмуини тузиш, қонунлар ва бошқа муҳим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тўплаб, қатъий тартиб асосида мавзули (предметли) тизимлаш – инкорпорациянинг энг юқори кўринишидир.
Конституция асосида мамлакат қонунлари мажмуини тайёр- лаш ва чоп этиш қонунлар мазмунини аҳолига етказиш, фуқаро- ларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини қўриқлашни кучайтириш, дав- лат ва жамият ҳаёти ҳуқуқий негизини мустаҳкамлашга, омма- нинг ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга хизмат қилади.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни жамлаш (консолидация қилиш) усули қонунчиликни тизимлаштиришга яқин туради. Қонунчиликни жамлаш норматив-ҳуқуқий актларнии тизимлаш- тиришдан олдин, дастлабки босқич сифатида майдонга чиқади. Бунда у ёки бу масалага оид ҳуқуқий ҳужжатлар тўпланади, бирлаштирилади ҳамда умумлаштирилади.

19.5. Моддий ва процессул ҳуқуқ, хусусий ва оммавий ҳуқуқ

Моддий ҳуқуқ – ижтимоий муносабатларни тартибга солишни таъминловчи ҳуқуқ нормалари тизими. Моддий ҳуқуқни амалга ошириш шакллари ва тартибини, уни ҳимоя қилиш шартларини мустаҳкамловчи процессуал ҳуқуқдан фарқли ўлароқ, моддий ҳуқуқ ижтимоий муносабатларга уларни тўғридан-тўғри, бевосита ҳуқуқий тартибга солиш орқали таъсир кўрсатиш имконини беради. Моддий ҳуқуқ нормалари мулкчилик шаклларини, мол-мулк ва шахсларнинг юридик ҳолатини, давлат ҳокимияти ва маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органларини ташкил этиш тартиби ва уларнинг тузилмасини, ҳуқуқбузарликлар учун жавобгарлик асослари ва уларнинг чегараларини белгилайди. Ҳуқуқ тизимида ҳуқуқнинг моддий (фуқаролик, жиноят ҳуқуқи) ва процессуал (фуқаролик процессуал, жиноят - процессуал ҳуқуқи) тармоқлари фарқланади. Бироқ, аксарият ҳолларда ҳуқуқнинг айни бир тармоғи (кўпинча - қонунчилик тармоғи) моддий - ҳуқуқий нормаларни ҳам, процессуал - ҳуқуқий нормаларни ҳам ўз ичига қамраб олади (масалан, конституциявий, маъмурий, молия, меҳнат, божхона ҳуқуқи). Моддий ва процессуал ҳуқуқ ўртасида аниқ чегара мавжуд эмас, кўпгина ҳуқуқий институтлар аралаш хусусиятга эга. Масалан, вакиллик бир вақтнинг ўзида ҳам моддий, ҳам процессуал ҳуқуқ институти ҳисобланади, даъво қўзғатиш муддатининг ўтиши роман - герман ҳуқуқий тизимида моддий ҳуқуққа, англо-саксон ҳуқуқий тизимида эса - процессуал ҳуқуққа киради.