3 leksikologiya (leksika). So‘z va leksema

HIKMATLI SO ZLAR – AFORIZMLAR


Grammatik jihatdan gap holida shakllangan, xalqning turmush tajribasiga tayanib ma’lum bir shaxs tomonidan yaratilgan qisqa, obrazli barqaror birikmalarga hikmatli so'zlar (aforizmlar) deyiladi.
Masalan:
Odami ersang demagil odami
Onikim yo'q xalq g‘amidin g'ami (Alisher Navoiy).
Dehqoni boy yurt qudratli bo'lur,
Qudratli yurtning dehqoni boy bo'lur (Islom Karimov).
Shuningdek, aforizmlarga hadislar, shoir va mutafakkirlarning, alloma va davlat arboblarining purma’no so'zlari kiradi. Hikmatli so'zlar (aforizmlar) barqarorlik, mazmuniy yaxlitlik, takroriylik (ya’ni nutqda doimo bir xil tuzilishda quyma holda takrorlanish) belgilariga ko'ra boshqa barqaror birliklar bilan umumiylik kasb etsa ham, aniq muallifining borligi bilan ulardan farqlanadi.
VATANGA OID HIKMATLI SO'ZLAR
1. Vatan - onaning ko'ksidan boshlanadi. 2. Vatan tuyg'usining manzillari beshikdan qabrgachadir. 3. Vatanni sevish hissi - bu shunchaki tug'ma mayl emas, u sarbaland va muqaddas tuyg'udir. 4. Vatan tuprog'i oyoqdan emas, balki qadoq bog'lagan qo'llardan bo'sa olgisi keladi. 5. Belingiz Vatan yukidan bukchaysin. 6. Vatan yuki zalvarli bo‘lsa-da, maloli yo'q. 7. Quyoshga juftlik yarashmaganidek, Vatanning ham sherigi yo'q. 8. Vatan sadaqaga berilmagan, uni bizga taqdir ato etgan. 9. Vatan - eng katta taqdir. 10. Sen Vatanni madh etgan minbar - mehrobdir. (Murod Xidir).

Ilm haqidagi hikmatlarni yod oling.

1. Ilmsiz inson - mevasiz daraxt. 2. Nodonga ilm o'rgatmoq umrni zoye o'tkazmoqdir. 3. Ilm bir xazina bo‘lsa, bu xazinaning kaliti savoddir. 4. Ilm kelinchakka o'xshaydi, u hikmat va pinhonlikni yoqtiradi. 5. Ilm - inson ziynati. 6. Qog'ozga tushirilmagan ilm unutilib ketadi. 7. Kimki ilm bilan aqlini oshirishga urinsa, mol-u davlat o'zi kelaveradi.

(Shavqiy Kattaqo'rg'oniy)
Tilimizning tovlanib turishida shoir uchun ne-ne bitmas-tuganmas xazinalar bor. (M.Shayxzoda)
Til uslub uchun shaxmat taxtasidagi shohdir. (K.Fedin)
Kitobxonga bir fikrni anglatish uchun yoki bir narsani tasavvur qildirish uchun kishining boshini qotirmaydigan ochiq, ravon va sodda til kerak.(A.Qahhor)
O‘zbek tili xazinasidagi so‘zlar shu qadar ko'p va jilokorki, bu tilda hech qiynalmasdan go'zal asarlar: she’rlar, qissa va hikoyalar bitish mumkin. (N.Tixonov)