3-laboratoriya ishi sof tug‘ma elementlar laboratoriya ishining maqsadi

Oltin - Au.
Tabiatda oltin toza holda uchraydi- 98-99%, ba`zan 
aralashmada 65-75% atrofida. Oltin tarkibida kumush 30%, mis esa 9,2% 
ba`zan 20% bo`lsa - kuproaurit deyiladi.
Oltinning kub singoniyadagi xili tabiatda kam tarqalgan. Ba`zan oktaedr, 
rombododekaedr qiyofasida uchraydi. Rangi - tilla sariq (kumushga boyi och 

---

sariq). Oltin odatda yaltiroq metall, qattiqligi 2,5-3. Oltin egiluvchan va 
cho`ziluvchan. U osonlik bilan pachoqlanib yupqa varaqchalarga aylanadi. 
Tabiatda oltin yupqa - dispers holda bo`ladi. Oltinning bir oz qismi sulfid 
minerallarida pirit, xalkopirit va arsenopiritlarda joylashadi. Oltinning yirik 
kristallari mavjud, ammo kam uchraydi. Chilida sochma cho`kindi jinslar 
oralarida 153 kg sof oltin topilgan. Avstraliyada (Uelsda) 93,5 kg, Rossiyaning 
Chelyabinsk viloyatida (Mias) 36,0 kg og`irlikdagi oltin topilgan. Oltin 
kislotalarda erimaydi (faqat KCN da eriydi). 
O`ta asos magmatik tog` jinslarda oltinning miqdori boshqa magmatik 
jinslarga nisbatan 10 barobar ko`p (3·10
-6
%) bo`ladi, ammo oltinning aksariyat 
konlari nordon magmaning gidrotermal mahsulidan paydo bo`ladi. Masalan, 
Zarmiton (Sh.Nurota) va Muruntov (Qizilqum) oltin konlari shu holda yuzaga 
kelgan. Oltin kvars tomirlarida va ba`zan shtokverk shakllarida sulfid 
minerallari, telluridlar, sheelitlar bilan birga uchraydi (3.2-rasm).
3.2-rasm. Sof oltin. 
O`rta va past haroratli mayda dispersli oltin konlari esa asos, o`rta va 
nordon vulkan jinslari bilan genetik bog`liqligi aniqlangan. Masalan, Baley, 
Chelyabinsk, Rossiya, Akenobe i Ikuno Yaponiya. Oltin konlari mayda 
zarrachali oddiy ko`z bilan ko`rib bo`lmaydigan oltin sulfid minerallarida 
o`simta ravishda va kvars tomirlarida yuzaga keladi. 
Gidrotermal jarayonlarda yuzaga kelgan sulfid-oltin konlarining 
oksidlanish zonasida limonit, azurit, qo`rg`oshin, vismut, surma oxiralari bilan 
birga assotsiatsiyada qayta yuzaga kelgan mahsulot sifatida uchraydi. Oltin 
asosan pul va valuta sifatida hamda bezak ishlarida, zebi-ziynat buyumlarini 
tayyorlashda, meditsinada, fizik va kimyoviy asboblar tayyorlashda va boshqa 
ko`plab maqsadlarda qo`llaniladi. 
Platina - Pt
guruhi minerallari. Sof tug`ma platina guruhiga mansub 
minerallar xilma-xil, ular platina, iridiy, osmiy, palladiy, rodiy va boshqalar. 
Platina guruhi minerallari orasida poliksen va palladiyli platinalar yer 
qobiqkeng tarqalgan (20-jadval). 

---