|
Ишлаб чиқариш ҳажмига мувофиқ ҳаражатларни классификация қилиш
Кўрсаткичлар
|
Ўтган йил
|
Ҳисобот йили
|
Доимий
|
Ўзгарувчан
|
Доимий
|
Ўзгарувчан
|
1. Материал ҳаражатлар
|
4136
|
78581
|
5114
|
97173
|
2. Меҳнат ҳақи ҳаражатлари
|
12859
|
115733
|
7684
|
145996
|
2.1. Вактбай иш ҳақи
|
12859
|
x
|
7684
|
x
|
2.2. Ишбай иш ҳақи
|
x
|
115733
|
x
|
145996
|
3.Иш ҳақидан ажратмалар
|
3372
|
30350
|
1953
|
37115
|
3.1. Вақтбай иш ҳақидан
|
3372
|
x
|
1953
|
x
|
3.2. Ишбай иш ҳақидан
|
x
|
30350
|
x
|
37115
|
4. Амортизация ҳаражатлари
|
8033
|
x
|
8730
|
x
|
5. Бошқа ҳаражатлар
|
22280
|
|
28736
|
|
Жами:
|
50680
|
224664
|
52217
|
280284
|
3.18-жадвал
Критик ҳажм (зарарсизлик) даражасини аниқланиши
Кўрсаткичлар
|
Ўтган йил
|
Ҳисобот йили
|
Ўзгариши
|
1. Жами ишлаб чиқариш ҳаражатлари
|
275344
|
332501
|
57157
|
2. Ўзгарувчан ҳаражатлар
|
224664
|
280284
|
55620
|
3.Доимий ҳаражатлар
|
50680
|
52217
|
1537
|
4. Сотиш ҳажми
|
342763
|
422275
|
79512
|
5. Ҳаражатларнинг ўсиш даражаси, %
|
80.33%
|
78.74%
|
-1.59%
|
6. Ўзгарувчан ҳаражатларнинг ўсиш даражаси %
|
65.54%
|
66.37%
|
0.83%
|
7. Доимий ҳаражатларнинг ўсиш даражаси %
|
14.79%
|
12.37%
|
-2.42%
|
8. Сотишдан фойда
|
38560
|
43306
|
4746
|
9. Сотув рентабеллиги % (қ.8:қ.4 х 100)
|
11.25%
|
10.26%
|
-0.99%
|
10. Коплаш жамгармаси (қ.3+қ.8)
|
89240
|
95523
|
57157
|
11. Коплаш жамгармаси коэффиценти(қ.10:қ.4)
|
0.26
|
0.23
|
-0.03
|
12. Зарарсизлик нуқтаси (қ.3:қ.11)
|
194923.08
|
227030.43
|
32107
|
13. Молиявий мустаҳкамлик захираси % (қ.4:қ.12 х 100-100)
|
75.85%
|
86%
|
10.15%
|
14. Операцион ричаг
|
|
0.005
|
|
Хулоса: корхонада молиявий мустаҳкамлик захираси ҳисобот йилда 86 фоизни ташкил этган, Ўтган йилда ушбу даража 75.85 фоизга тенг бўлган. Бундан ижобий ўзгаришлар кузатилганлигини изоҳлаш мумкин.
Назарий жиҳатдан айтиш мумкинки ҳсиобот йилида сотиш ҳажмини 227030.43 минг сумгача камайтириши, ўтган йил бўйича эса 194923.08 минг сумгача камайтириши мумкин-ушбу чегаравийликда корхона зарарсиз ишлаши мумкин. Яъни доимий ва ўзгарувчан ҳаражатлар суммасини коплашга тенг сотув ҳажмига эришади.
Агар корхона фойда ҳажмини 1 фоизга устириши лозим бўлса унинг учун сотиш ҳажмини 0.005 фоизга устириши талаб этилади.
Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг критик ҳажм даражасини аниқлаш ва уни таҳлил этиш, иқтисодий ҳаракатда ва бизнесда муҳим масала ҳисобланади. Ушбу кўрсаткич орқали компания ва фирмалар маҳсулот ишлаб чиқаришнинг фойдалилик даражасини белгилаб оладилар. Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг критик ҳажм даражасини белгилаш, унинг ҳисоб-китоблари кенг доирада олимлар томонидан ўрганилган. Шу сабабли уни аниқлашнинг турли ифодалари тавсия этилган.
Маҳсулот ишлаб чиқаришни критик ҳажм даражасини ҳисоблашнинг қуйидаги боғланишли ифодасини бериб ўтиш мумкин.
Бунда:
Yk-критик ҳажм даражасидаги маҳсулот ҳажми;
U-жами ўзгарувчан ҳаражатлар;
S-маҳсулот бирлигида ўзгарувчан ҳаражат;
P-маҳсулот бирлигини баҳоси.
Шунингдек, Критик ҳажм даражасида маҳсулот ишлаб чиқаришни қуйидаги ифодалар орқали аниқлаш ҳам мумкин.
Qk=U/(P-S)
Qk= Ўх+Дх+о ёки
Qk= М* S +Дх+о
Белгилар изоҳи;
Qk-критик ҳажм даражасидаги маҳсулотни миқдорий бирлиги;
Ўх-ўзгарувчан ҳаражат
Дх-доимий ҳаражат
нол миқдордаги фойда
М-маҳсулот бирлиги
Р-маҳсулот бирлигига ўзгарувчан ҳаражат
C+S+о=Ўзгарувчан ҳаражатлар+Ўзгармас ҳаражатлар+ фойда. Бунда фойда миқдори нолга тенг деб олинади. Яъни; ишлаб чиқариш ва савдо айланмасидан олинган даромад тўлиқ, барча ҳаражатларни қоплаган ҳолда фойдага эга бўлинмайди.
т/р
|
Кўрсаткичлар
|
Ишлаб чиқариш ҳажми, 500 дона
|
жами
|
Маҳсулот бирлигига
|
1
|
Сотишдан соф тушум
|
375000
|
750
|
2
|
Ўзгарувчан харажатлар
|
250000
|
500
|
3
|
Маржинал фойда
|
125000
|
250
|
4
|
Доимий харажатлар
|
80000
|
|
5
|
Сотишдан ялпи фойда
|
45000
|
|
Зарарсизлик нуктаси, хажмини аниқлаш учун қуйидаги боғланишдан фойдаланилади:
750х=500х+80000+0;
250х = 80000;
х = 320
Бунда: х — зарарсизлик хажми;
750 * х = 750 * 320 = 240 000 млн. сўм
Зарарсизлик нуқтаси (Q β) = Доимий харажатлар (TFC) / Маржинал фойда нормаси (ТСМ β)
Маржинал фойда усулида критик хажм даражасини аниқлаш:
375 000 млн. сўм — 250 000 млн сўм = 125 000 млн сўм
Маржинал фойда коэффиценти:
125 000 млн. сўм / 375 000 млн. сўм = 0,33.
Критик хажм даражасининг қиймат ифодасини аниқлаш:
80 000 млн. сўм / 0,33 = 240 000 млн. сўм
Критик хажм даражасининг миқдор ифодаси:
240 000 млн. сўм / 750 минг сўм. = 320 шт.
Омилли таҳлил.
Критик ҳажм даражасидаги маҳсулот ҳажмига таъсир этувчи бирликлар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин.
-маҳсулот бирлиги баҳосини ўзгариши;
-бир бирликка ўзгарувчан ҳаражатларни ўзгариши:
-доимий ҳаражатларни ўзгариши;
3.1-чизма. Критик ҳажм даражасини график шаклида ифода этилиши
Ишлаб чиқариш ҳажми
Якуний кўрсаткичга таъсир этувчи омилларни қуйидаги боғланишларда ҳисоб-китоб қилиш мумкин.
Критик ҳажм даражасига маҳсулот бирлигига ўзгарувчан ҳаражатлар таъсирини ҳисоб-китоби;
Yk1=(Sх/Pр)*Ykр+Uр - (Sр/Pр)*Ykр+Uр
|
(3.13)
|
Критик ҳажм даражасига маҳсулот баҳосини ўзгаришини таъсири;
Yk2=(Sх/Pх)*Ykр+Uр –Ykр1
|
(3.14)
|
Критик ҳажм даражасига маҳсулот ҳажмининг ўзгаришини таъсири қуйидаги боғланиш билан аниқланади.
Yk3=(Sх/Pх)*Ykх+Uр –Ykр2
|
(3.15)
|
Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг критик даражаси, зарарсизлик ёки фойдасизлик даражасидаги маҳсулот ҳажми, маҳсулот ишлаб чиқаришнинг зарарсизлик нуқтаси деб ҳам юритилади.
Ушбу миқдорни аниқлашни аниқ мисоллар асосида кўриб чикамиз.
-жадвал
Маҳсулот ишлаб чиқаришнинг критик даражасини аниқлаш кўрсаткичлари
|
Кўрсаткичлар
|
Суммаси
|
1
|
Маҳсулот бирлигига ўзгарувчан ҳаражатлар
|
10000 сум
|
2
|
Доимий ҳаражатлар
|
2000000 сум
|
3
|
Маҳсулот бирлигининг сотиш баҳоси
|
12000 сум
|
4
|
Критик ҳажм даражаси
|
1000 дона
|
3.20-жадвал давоми
Критик ҳажм даражасининг аниқланишиуслулари
|
|
Томас Карлин формуласи бўйича
Qk=U/(P-S)
|
|
5.1.Миқдорда
|
2000000/(12000-10000)
|
1000 дона
|
6
|
Проф. Шеремет А.Д. формуласи бўйича
Yk=U/1-(S/P)
|
|
6.1.Қийматда
|
Yk –2000000/1-(10000/120000)
|
12048192 сум
|
6.2.Миқдорда
|
Yk- 12004801/12000
|
1000 дона
|
7
|
Проф. Шеремет А.Д.
Yk=Q*S+U
|
|
7.1.Қийматда
|
Yk=1000*10000+2000000
|
12000000 сум
|
7.2.Миқдорда
|
12000000/12000
|
1000 дона
|
8
|
И.ф.н.доц. Рахимов М.Ю.
Yk=(S/P)*Yk+U
|
|
Ифоданинг ўзгариши
|
Yk-(S/P)*Yk=U
ушбу формула қуйидаги ифодага келади
((1-(S/P))*Yk=U
ундан Yk қуйидаги тартибда аниқланади
Yk=U/(1-(S/P) бу ифода Проф. Шеремет А.Д. формуласи бўйича
Yk=U/1-(S/P) билан бир хилликка эга
|
|
8.1.Қийматда
|
10000/12000* Yk+2000000 бундан
Бундан Yk=2000000/1-10000/12000
|
12048192 сум
|
8.2.Миқдорда
|
12004801 сум/12000
|
1000 дона
|
9
|
И.ф.н.доц. Рахимов М.Ю.
Yk=C+S+о
|
|
9.1.Қийматда
|
Yk=10000*1000+2000000+фойда нол даражада
|
12000000 сум
|
9.2.Миқдорда
|
Yk=12000000/12000
|
1000 дона
|
10
|
Проф.Томас П. Карлин
Yk=Qk*P
|
|
10.1.Қийматда
|
Yk=1000*12000
|
|
10.2Миқдорда
|
Qk=2000000/(12000-10000)
|
|
11
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
