3. 3-амалий: геодезик ўлчашлар моҳияти ва улар анқлиги ўлчаш хатолари классификацияси

4.1 – шакл. 4.2 – шакл. 4.3 – шакл. 4.4 – шакл.
Геодезик ўлчаш амалиётида манфий ишорали горизонтал бурчак ишлатилмайди.
Юқоридаги тарифлар вертикал текисликда ҳам ўз моҳиятини сақлаб қолади ва улар геодезия амалиётида вертикал бурчак дейилади, бу ҳолатда мусбат ва манфий ишоралар ишлатилади.
Град. Тўлиқ доирани 400 дан бир қисмига (1/400) тенг бўлган бурчакка бир град бурчак дейилади 1^g . Бир градни юздан бирига бир град минут, град минутини юздан бирига бир град секунд дейилади.
Бурчак радиан ўлчови. Айлана радиуси узунлигига тенг бўлган ёй марказий бурчагини катталигига радиан бурчаги дейилади ( ).
1 радиан =180⁰/ ва аксинча бир градус радианга тенг.



Радиан бурчак ҳарфи билан белгиланади:



Градус ўлчови натижасидан радиан ўлчовга ўтишга мисол:
. 2182914
12


Радиан ўлчовидан градус ўлчовига ўтишга мисол:
0. 2182914 радиан = 12 +30' +25. 83''=12 30' 26''
0. 2182914* 0. 2182914*57. 295779 =12. 5717581
0. 50717581*60' =30. 43054872'
0. 43054872*60''=25. 83 26''.


Глоссарий
Ўртача хато - хатоларни абсолют миқдорини ўртача арифметик миқдорига (the amount of the arithmetic average of the absolute amount of errors)


Назорат саволлари

1. 
   Қандай ўлчаш усуллари ва турларини биласиз?
   
2. 
   Ўлчаш жараёнида қўпол хато бўлмаслиги учун нима қилиш керак?
   
3. 
   Такрорланувчи хато деб қандай хатога айтилади ва уни ўлчаш натижасидан йўқотиш учун нима қилиш керак?
   
4. 
   Қандай хатога тасодифий хато дейилади?
   
5. 
   Тасодифий хатолар қандай хусусиятларга эга?
   
6. 
   Ўртача арифметик миқдор ёки ўлчашни эҳтимолий қиймати деб нимага айтилади?
   
7. 
   Эҳтимолий хатоликни асосий хусусиятларини айтиб беринг.
   
8. 
   Ҳақиқий хатоларни ўртача квадратик хатоси қайси формула билан ҳисобланади?
   
9. 
   Эхтимолий хатоларнинг ўртача квадратик хатоси қайси формула билан ҳисобланади?
   
10. 
    Чекли ва нисбий хато деб қандай хатоларга айтилади?
    
11. 
    Ўлчаш натижалари функциясини ў.к.х. топиш учун функция устида қандай амаллар бажарилиши керак?
    
12. 
    Ўртача арифметик миқдорнинг ўртача квадратик хатоси айрим ўлчашни ўрта квадратик хатосидан неча марта аниқ бўлади?
    
13. 
    Ўлчаш натижасини вазни деб нимага айтилади?
    
14. 
    Умумий ўртача арифметик қиймат деб нимага айтилади?