3- курс кимё талабалари учун Кимё ўқитиш методикасида

Mavzu: Spirt, aldegid, va keton, karbon kislotalar mavzularida dars ishlanmalarini ishlab chiqish.

Mavzu: Spirtlar

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Molekulasida gidroksil guruh saqlagan C, H, O dan iborat organik birikmalar spirtlar deyiladi. Ularni C, H molekulasidagi bir yoki bir nechta H atomlarini OH guruhga almashingan yoki H2O molekulasidagi H atomini radikalga almashingan hosila deb qarashimiz mumkin.

Spirtlar OH guruh soniga qarab bir atomli – 1 OH saqlagan ikki atomli – 2 ta OH saqlagan, 3 atomli – 3 ta OH saqlagan va ko`p atomli spirtlarga bo`ladi.

Bir atomli to`yingan spirtlar. CnH2n+1OH yoki R – OH formulaga ega bo`lgan gomologik qatorni tashkil etadi. Tarkibidagi C va H – sp3 gibridlangan. Bog` orasidagi burchak – 1100. C soni 4 tagacha bo`lgan spirtlar – quyi spitlar. 4 tadan 7 tagacha – o`rta spirtlar. 7 tadan ko`p bo`lsa – yuqori spirtlar.

Nomlanishi va izomeriyasi. Spirtlarda zanjirning tarmoqlarga ko`ra, OH guruhning joylanishiga ko`ra:

Izomerlanish – C3H7OH – 2 C4H9OH – 4

C5H11OH – 8 C6H12OH – 17

Bir atomli spirtlar yoki – alkogollar ham deyiladi.

Ratsional nomenklaturaga ko`ra spirtlar R nomiga “spirt” so`zini qo`shish orqali hosil qiladi.

Masalan: CH3OH – metil spirit C2H5OH – itil spirti

Sistematik nomenklaturaga ko`ra tegishli alkan nomiga “ol” (OH guruh qo`shimchasi) qo`shib aytiladi. O`rni raqam bilan ko`rsatiladi. Raqamlash OH guruh tomondan boshlanadi.

OH guruh saqlagan C ga ko`ra spirtlar 1 lamchi, 2 lamchi, 3 lamchi bo`ladi.

CH3OH – metanol (S) C2H5 – etanol (S)

metil spirti (R) etil spirti (R)

karbimol (T) vino spirti (T)

yog`och spirti (T) gidroliz spirti (T)

Fizik xossalari. C soni 10 tagacha bo`lgan spirtlar – suyuq, undan yuqorilari qattiq moddalar. Dastlabki 4 vakili – o`ziga xos xidli harakatchan suyuqlik bo`lib, H2O bilan har qanday nisbatda aralashadi. Suvda cheksiz eriydi. 5 vakilidan boshlab suvda erishi keskin kamayadi. Molekulyar massa ortgan sari suvda eruvchanlik kamayib boradi. C11 dan boshlab suvda umuman erimaydi. Spirtlarda H bog` mavjudligi tufayli ular tegishli oddiy efir hamda galogenli birikmalardan yuqori t0 da qaynaydi. C2H5OH – 780C da C2H5 – O – C2H5 – 350C C2H5Cl – 12,40C qaynaydi. H2O – spirt va spirt orasida molekulalararo H bog` mavjud. Spirtlarda molekulyar massa ortgan sari organizmga ta`siri kamayadi. CH3OH – 30 g gacha bo`lgan miqdori ko`r qiladi. 30 g dan ortig`i o`ldiradi. C2H5OH – zaxarli narkotik modda bo`lib qonga tez singadi. Asab hujayralarini yemiradi. Ovqat hazm qilish organlari, yurak qon tomir sistemalari kasalliklarini keltirib chiqaradi. Spirtlar kuchsiz elektrolit tarmoqlagan vakillari, normalga nisbatan past t0 da qaynaydi. Tarmoqlanish oertgansari qaynash t0 va kislotalilik kamayadi

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish

Mavzu: Spirtlar. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

1. Tabiatda uchrashi: CH3OH va C2H5OH kam miqdorda sof xolda, o‘simliklardan olinadigan efir moylarda, o`simlik a`zolarida va hayvon organizimida uchraydi. Spirtlar oddiy va murakkab efir holida tabiatda keng tarqalgan. Spirtlar asosan quyidagi usullarda olinadi

2. Biokimyoviy usul: Kraxmal saqlovchi – guruch, bug`doy kartoshka, joxori, javdar, klechatka, g`o`za poya, o`rmon xo`jaligi chiqindilarini gidrolizlab olingan shakar moddalarni achiqi ta`sirida bijg`itib spirt olish.

Kraxmal moddalar diastoza fermenti yordamida maltozaga aytiladi. Hosil bo`lgan maltoza 1 molekula H2O biriktirib 2 mol glukozaga aytiladi. Hosil bo`lgan glukoza spirtli bijg`ishi natijasida etanol olinadi.

C6H12O6  2C2H5OH + 2CO2

Bu jarayon natijasida oz miqdorda aldegid va molekulasida C soni 3 tadan 5 tagacha bo`lgan spirtlar aralashmalari sivuxa moylari hosil bo`ladi.

Sanoatda etil spirt kraxmal (guruch, bug‘doy, kartoshka va hokazo) va kletchatka (o‘rmon xo‘jalik chiqindilari, g‘o‘zapoya) saqlaydigan o‘simlik xomashyolarini bijgitish yoii bilan olinadi:

Kletchatka saqlaydigan o‘simliklardan olingan etil spirt «gidroliz spirt» deb ataladi, chunki uning tarkibida 0,3—0,5% gacha metil spirt bo‘ladi. Shuning uchun «gidroliz spirt» sintetik kauchuk olishda ishlatiladi.

3. Sintez usullari:

1) CH2 = CH2 + H2O CH3 – CH2 – OH Markovnikov qoidasiga binoan.

2. Galoid birikmalarga ishqorlarning suvli eritmasi ta’sir ettirib olinadi:

C3H7 + KOH(suv)  C3H7OH + KCl

3) Aldegidlarni qaytarib 1 lamchi spirt olinadi. CH3 – CH2 – CHO + H2  CH3 – CH2 – CH2OH

4) Ketonlarni qaytarib 2 lamchi spirtlar olinadi. CH3 – CO – CH3 + H2  CH3 – CHOH – CH3

5) Sanoatda metanol is gazidan sintez qilib olinadi:

CO + H2 CH3OH

6) Murakkab efirlarni gidrolizlab. CH3COO C2H5 + H2O  CH3COOH + C2H5OH

7) CH3COOAg + Cl –R  CH3COO-R + AgCl↓ CH3COO-R + H2O  CH3COOH + R-OH

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Mavzu: Spirtlar. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Spirtlar ishtirokida boradigan reaksiyalar 3 guruhga bo`linadi.

OH H hisobiga

OH hisobiga

R – dagi H hisobiga

OH dagi H hisobiga boradigan reaksiyalar 1. Eterefikatsiya reaksiyalar.

Spirtlar bilan yoki mineral kislotalar ta`sirlashib murakkab efir hosil qilish reaksiyasi eterifikatsiya reaksiyasi deyiladi.

O

║

CH3COOH + H2O – C2H5  CH3 – C – O – C2H5 + H2O

OH – kislotadan H – spirtdan chiqadi

2. C2H5OH + Na  C2H5O – Na + H2O 3. C2H5ONa + H2O  C2H5OH + NaOH

OH hisobiga boradigan reaksiyalar

1. CH3OH + HBr  CH3Br + H2O

2. Degidratlanish.

C2H5OH C2H4 + H2O = ichki molekulyar

2C2H5OH C2H5 – O – C2H5 + H2O molekulalararo

3. R – OH + PBr5  R – Br + POBr3 + HBr

R dagi H hisobiga boradigan reaksiyalar.

Degidrogenlansa to`yinmagan spirt hosil bo`ladi.

CH3 – CH2 – CH2OH  H2 + CH2 = CH – CH2OH

1) Yonishi. CnH2n+1OH + 1,5n+0,5O2  nCO2 + n+1H2O

2) Oksidlanishi.

1 lamchi spirt oksidlansa – aldegid hosil bo`ladi.

2 lamchi spirt oksidlansa – keton hosil bo`ladi.

3 lamchi spirt oksidlansa – ham aldegid ham keton hosil bo`ladi. Bog` OH saqlangan joydan uziladi.

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Mavzu: Aldegidlar

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Tarkibida C = O karbonil guruh tutgan birikmalar oksobirikmalar deyiladi. Ularga aldegid va ketonlar kiradi. Aldegidlar karbinol guruhdagi C atomining bir tomondan radikal bir tomoni H bilan bog`langan birikmalardir. (Chumoli aldegiddan tashqari) – HCHO – chumoli aldegid. Umumiy formulasi – CnH2nO yoki R – CHO Radikalning turiga qarab aldegidlar to`yingan – to`yinmagan, ochiq zanjirli, halqali aromatik va getrosiklarga bo`ladi.

Olinishi. 1) 1 lamchi spirtlarni oksidlab – aldegid C2H5OH + 2O7  CH2CHO

2) Kucherov reaksiyasi orqali – etanal 1881. CH2 = CH2 + H2O CH3CHO

3) 1,1 digalogen alkanlarga ishqorning suvdagi eritmasi ta`sirida olinadi.

4) HCOOH Ca li (Ra, Mn) tuzini quruq haydash – piroliz – qilish orqali olinadi. HCOOH boshqa gomoglari tuzlaridan – ketonlar hosil bo`ladi.

O

║

H – C – O O

Ca  CaCO3 + H – C

H – C – O H

║

O

5) E tilenning havo bilan aralashmasi Cu, Pd, Fe tuzlarining suvdagi eritmasi orqali o`tkazilsa – etanal hosil bo`ladi. CH2 = CH2 + [O]  CH3CHO

6) Spirtlarni katalitik degidrogenlab.

R – CH2OH R – CHO + H2

7) Rozenmud – reaksiyasi.

R – C – Cl + H2 R – CHO + HCl

║

O

8) Reppe – reaksiyasi: CH2 = CH2 + CO + H2 C – C – CHO

9) CH3OH + CuO  HCHO + Cu + H2O

10) CH4 + O2(havo) HCHO + H2O

Kimyoviy xossalari Karbinol guruppadagi O2 hisobiga oksidlanish, qaytarilish, birikish, polimerlanish reaksiyalariga kirishadi.

Oksidlanganda karbon kislota, qaytarilsa 1 lamchi spirt.

CH3CHO + [O]  CH3COOH CH3CHO + H2  C2H5OH

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Mavzu: Ketonlar

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Aldegidlarga izomer modda tarkibida karbonil guruh tutadi va bu karbonil guruh ikki tomondan R tutadi. CnH2nO n ≥ 3.

Fizik xossalari. Aseton – o`ziga xos o`tkir hidli, rangsiz, tiniq, uchuvchan suyuqlik bo`lib, suvdan yengil suv bilan har qanday nisbatda aralasha oladi. Eng yaxshi erituvchi. Asetondan tutunsiz poroh, sun`iy ipak ishlab chiqarishda, xloroform, yodoform, bromoform, sulfonal, sintetik kauchik (poli izopren) karbinol yelim, organik shisha va boshqa moddalarni ishlab chiqarishda homashyo sifatida ishlatiladi.

Olinishi. Yog`ochni va toshko`mirni quruq haydash orqali aseton olinadi. Ikkilamchi spirtlarni oksidlanishidan.

CH3 – C – CH3 CH3 – C – CH3

║ ║

OH O

2. Kucherov reaksiyasi 1881-yil Alkinlarni gidratlab

CH3 – C ≡ CH + H2O→ [CH3 – C = CH2] → CH3 – C – CH3

│ ║

OH O

3. Kumol usuli orqali

Kimyoviy xossalari. Ketonlar barcha reaksiyalarga oson kirishuvchi moddalardir. Lekin judayam qiyin oksidlanadi. Kumush ko`zgu reaksiyasiga kirishmaydi. Qattiq sharoitda kuchli oksidlovchilar ta`sirida oksidlanganda molekula karbonil guruh tutgan joydan uzilib karbon kislotalarga aylanadi.

C – C – C CH3COOH + HCOOH

║

O

Oksidlanganda zanjirning uzilishi tufayli qisqa zanjirli karbon kislotalar hosil bo`ladi. Oksidlanganda zanjir karbonil guruhning har ikkala tomonidan ham uzilishi mumkin. Bu qoidani A.N.Popov topganligi tufayli Popov qoidasi deyiladi.

Qaytarilganda 2 lamchi spirt hosil bo`ladi.

CH3 – C – CH3 + H2 → CH3 – C – CH3

║ │

O OH

Birikish reaksiyalari

C C

│ │

1) CH3 – C – CH3 + NaHSO3 → C – C – SO3Na + HCN → C – C – C ≡ N

║ │ │

O OH C

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.

Mavzu: Karbon kislotalar

Darsning maqsadi:

1.Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga berilgan mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan, Davlat Ta’lim Standarti talablariga javob beradigan bilimlar berib, ularda amaliy ko’nikmakarni hosil qilib, tegishli malakalarini shakllantirish.

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni Vatanga, tarixiy va madaniy merosimizga, O’zbek xalqining buyuk siymolariga, Ota-onaga muhabbat va milliy iftihor tuygusi ruhida tarbiyalash. Ularda ekologok madaniyatni shakllantirish va tarbiyalash.

3.Rivojlantiruvchi maqsad: Ilmni amaliyotga tatbiq etish. O’quvchilarning bilim va tafakkurini, kitobxonlik malakasini oshirish, mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, kimyo fani va shu sohadagi kasblarga qiziqishlarini shakllantirish. O’quvchilar dunyoqarashini kengaytirish.

Kompetensiyalar:

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:

4. Kommunikativ kompetensiya:

5. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

6. O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

7. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

8. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:

Dars shiori: Kimki bilsa kimyoni, qo’lga olar dunyoni.

Darsning jihozlari: Plakatlar, texnik vositalar, darslik, davriy jadval, mavzuga doir tarqatmalar, slaydlar, bor, doska.

Darsda qo’llaniladigan metod: Aralash, interfaol metodlar, aqliy hujum, klaster.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Organik kimyo 10. Toshkent-2017. A. Mutalibov, E. Murodov, S. Masharipov, H. Islomova.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:  

Molekulasida karboksil guruh – COOH bo`lgan moddalar karbon kislotalar deyiladi. Umumiy formulasi – R – COOH yoki CnH2nO2 Ular karboksil guruhning soniga ko`ra; bir asosli, ikki asosli, ko`p asosli bo`ladi. R ning turiga qarab esa to`yingan – to`yinmagan, siklik va aromatik karbon kislotalar bo`ladi.

HCOOH – chumoli kislota, formiat kislota, metan kislota

CH3COOH – sirka kislota, atsetat kislota, itan kislota

C2H5COOH – propion kislota, propan kislota

C3H7COOH – 2 izomeri kislota, butan kislota, izomoy kislota, 2-metil propan kislota

C4H9COOH – 4 izomer kislota, pentan kislota

C5H11COOH – kapron C6H12COOH – enant

C7H15COOH – kapril C8H17COOH – pelargan

C9H19COOH – kaprin C15H31COOH – palmitin

C16H33COOH – margarin C17H35COOH – stearin

Olinishi. 1 lamchi spirt oksidlansa aldegid so`ng kislota hosil bo`ladi.

CH3OH HCHO HCOOH

Karbon kislotalar tuzlarini mineral kislotalar bilan tasirlashuvidan.

CH3COONa + H2SO4  CH3COOH + Na2SO4

Kimyoviy xossalari Kimyoviy reaksiyalarni quyidagi guruppalarga bo’lamiz

1. COOH dagi H hisobiga 2. COOH dagi OH hisobiga

3. CHO ga xos reaksiya 4. R dagi H hisobiga

1. Me va MeO bilan COOH ga H hisobiga reaksiyaga kirishib tegishli tuzlarni hosil qiladi. Ishqor va asoslar bilan ham.

2CH3COOH + Ca  (CH3COO)2Ca + H2

2CH3COOH + CaO  (CH3COO)2Ca + H2O

O`zidan kuchsiz kislota tuzlardan kislota qoldig`ini siqib chiqara oladi.

2CH3COOH + CaCO3  (CH3COO)2Ca + CO2 + H2O

2. COOH dagi OH hisobiga: PX3, PX5 va tionil xlorid SOCl2 ta`sirida galogen angidridga aylanadi.

CH3COOH + PCl5  CH3COCl + POCl5 + HCl

CH3COOH + SOCl2  CH3COCl + SO2 + HCl

3. CHO guruhiga xos reaksiyalar. Qaytarilish reaksiyasi. Kat. ishtirokida dastlab aldegid so`ng 1 lamchi spirt hosil qiladi.

CH3COOH + H2  CH3CHO  C2H5OH

4. R dagi H ning almashinish reaksiyalari h katal

Ayrim vakillari. HCOOH – o`tkir hidli rangsiz suyuqlik 1010C da qaynaydi. Suvda istalgan miqdorda eriydi. Terini kuydiradi. Dastlab chumoli bezlaridan ajraladigan suyuqlik tarkibidan topilgani uchun chumoli kislota deyiladi. Qichitqi o`t tarkibida archa bo`ladi.

CH3COOH – o`ziga xos o`tkir hidli rangsiz suyuqlik 16,60C dan past haroratda muzga o`xshash kristallarni hosil qiladi. Shu sababli muz sirka kislota deyiladi. Suvda cheksiz eriydi. 3-9% li eritmasi sirka deyiladi. Ovqatga ish 70-80% li eritmasi sirka essensiyasi deyiladi

Yangi mavzuni mustahkamlash: O’quvchilar bilan savol-javob qilish.

O’quvchilarni baholash: O’quvchilarning darsdagi ishtirokiga qarab Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qish va kerakli ma’lumotlarni yod olish. Mavzuga oid testlarni ishlash. Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish

16- AMALIY MASHG’ULOT.

(Maktab o’quv dasturida nuklyen kislotalar mavzusi o’tilmasligini e’tiborga olib aminokislotalar va oqsillar mavzusi almashtirildi.)